Sống trong thời đại có những biến đổi xã hội sâu sắc, cũng giống như nhiều Nho sĩ Việt Nam đương thời, Ngô Thì Nhậm (1746 – 1803) đã quan tâm và suy nghĩ đến một số vấn đề triết học, lấy đó làm nền tảng cho những tư tưởng chính trị, nhân sinh và phương châm xử thế của mình. Trong bài viết này, thông qua vấn đề “lý”, tác giả muốn nêu lên những nhận thức mới mẻ của Ngô Thì Nhậm so với Tống Nho. Mặc dù chỉ là người kế thừa Tống Nho nhưng Ngô Thì. | NHẬN THỨC LUẬN CỦA NGÔ THÌ NHẬM BƯỚC TIẾN CỦA TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC VIỆT NAM THẾ KỶ XVIII TRẦN NGỌC ÁNH Sống trong thời đại có những biến đổi xã hội sâu sắc cũng giống như nhiều Nho sĩ Việt Nam đương thời Ngô Thì Nhậm 1746 - 1803 đã quan tâm và suy nghĩ đến một số vấn đề triết học lấy đó làm nền tảng cho những tư tưởng chính trị nhân sinh và phương châm xử thế của mình. Trong bài viết này thông qua vấn đề íílý tác giả muốn nêu lên những nhận thức mới mẻ của Ngô Thì Nhậm so với Tống Nho. Mặc dù chỉ là người kế thừa Tống Nho nhưng Ngô Thì Nhậm đã có những đóng góp riêng về mặt nhận thức luận như cho rằng nhận thức không chỉ dừng lại ở hiện tượng mà phải đi sâu vào bản chất sự vật hiện tượng sự thống nhất giữa nội dung và hình thức giữa cái bên trong và cái bên ngoài khi nhận thức về tính tương đối của nhận thức. Những đóng góp này đã tạo ra một bước tiến của lịch sử tư tưởng triết học dân tộc thế kỷ XVIII. Ngô Thì Nhậm 1746 - 1803 là một nhân vật lịch sử nổi bật của Việt Nam thế kỷ XVIII. Thời đại của Ngô Thì Nhậm là thời đại biến loạn lịch sử dữ dội danh giáo cương thường bị đảo lộn và khủng hoảng tư tưởng sâu sắc. Đó là thời đại đã khiến con người đặc biệt là tầng lớp sĩ phu phải lật đi lật lại nhiều quan niệm truyền thống để không những hiểu cho đúng cho phải đạo mà quan trọng hơn để có cơ sở cho hành động cho sự lựa chọn một hướng đi một phương châm xử thế. Ngô Thì Nhậm là một trong những học giả đương thời có ý thức xây dựng cho mình một phương pháp luận phù hợp với thực tế lịch sử. Rải rác trong các trước tác của Ngô Thì Nhậm có thể thấy ông đã quan tâm và suy nghĩ đến một số vấn đề triết học lấy đó làm nền tảng cho những tư tưởng chính trị quan niệm về nhân sinh và phương châm xử thế của mình. Một trong những vấn đề triết học mà Ngô Thì Nhậm tập trung suy nghĩ là phạm trù Lý. Trong lý học Tống Nho mặc dù tồn tại hai cách lý giải về Lý theo hướng duy tâm và duy vật nhưng quan niệm mang tính duy tâm khách quan là chủ đạo và phổ biến. Chu Hy cho rằng Vạn vật hữu .
