Trách nhiệm hình sự và miễn trách nhiệm hình sự với tư cách là hai chế định cơ bản của luật hình sự Trách nhiệm hình sự (TNHS) là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của Nhà nước được áp dụng đối với người nào đã thực hiện hành vi phạm tội do pháp luật hình sự (PLHS) quy định, đồng thời là một trong những chế định cơ bản và quan trọng nhất của Luật hình sự Việt Nam và được ghi nhận tại các Điều 2, 8-16 Bộ luật hình sự (BLHS) năm 1999. .