Lâu nay, không ít người đã đồng nhất hai khái niệm: văn bản học và tác phẩm văn học. Ở nhà trường phổ thông, cả giáo viên ngữ văn và học sinh không có ý thức phân biệt hai khái niệm này. Vì sao vậy? Phải chăng họ quan niệm văn bản văn học là sản phẩm sáng tạo của nhà văn, vậy thì sản phẩm ấy chính là tác phẩm văn học? Tuy nhiên trong cái nhìn của lý luận văn học hiện đại, cách hiểu hai khái niệm của văn bản văn học và tác phẩm văn học. | Rõ ràng, giữa văn bản văn học và tác phẩm văn học có một mối quan hệ mật thiết, chi phối phần nào đến nhau. Tuy vậy, vẫn không thể đồng nhất văn bản văn học và tác phẩm văn học làm một được. Văn bản văn học là sản phẩm của cá nhân còn tác phẩm văn học là sản phẩm của lớp người đọc đồng đại và lịch đại khi tiếp nhận cùng một văn bản đó. Hơn nữa, tác phẩm văn học chứa đựng nhiều chỗ mơ hồ, đa nghĩa bởi chủ thể sáng tác vừa có ý thức vừa có trong vô thức. Chính chỗ vô thức này tạo nên khoảng trống để người đọc tham gia vào văn bản. Từ đó mở ra cho đời sống của tác phẩm văn học một đời sống mới, một quá trình, tồn atị qua nhiều giai đoạn: ý đồ, tưởng tượng, văn bản, sự khách thể hóa ý đồ trong cấu trúc có tính kí hiệu, sự cảm thụ của người thưởng thức mà mỗi giai đoạn đều có sự điều chỉnh, thậm chí thay đổi của nhà văn do nhiều tác động của nhiều yếu tố chủ quan hay khách quan. Và như vậy, dễ thấy phương thức tồn tại của tác phẩm văn học có những nguyên tắc khác với văn bản văn học. Đời sống của tác phẩm văn học phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố như bạn đọc, hiện tượng tiêu thụ văn học, thậm chí ngay ở chính bản thân đặc trưng của tác phẩm văn học cũng làm cho tác phẩm văn học mang một đời sống mới so với văn bản văn học. Và do vậy, mối quan hệ giữa chúng được nhiều nhà nghiên cứu lý luận hiện đại khẳng định là không thể đồng nhất. Sau đây chúng tôi phân tích cụ thể các yếu tố chi phối và tạo ra đời sống mới của tác phẩm văn học, cũng chính là tạo ra khoảng cách “ranh giới” giữa văn bản văn học và tác phẩm văn học.
