Đi ra từ vô thức cộng đồng, cổ mẫu được đúc kết thành những biểu tượng mang tính phổ quát và quy tụ vào huyền thoại dưới dạng một câu chuyện kể. Với truyện ngắn Việt Nam đương đại, một lần nữa cổ mẫu lại trở thành một thành tố trong tư duy nghệ thuật, và không chỉ dừng lại ở đó, đôi khi nó còn đóng vai trò như một nhân vật góp phần thúc đẩy diễn tiến của tác phẩm. .