Bài viết tìm hiểu một thủ pháp nghệ thuật được nhiều nhà tiểu thuyết sử dụng là xây dựng “chân dung đối nghịch” (chân dung nhân vật gồm hai “ảnh” đối ngược nhau, một chân dung thuộc về quá khứ, một chân dung trong hiện tại). Với thủ pháp nghệ thuật này, các nhà văn đã góp cho văn học những ‘‘kiểu’’ nhân vật mới – những nhân vật tồn tại như một ‘‘tính cách’’, một ‘‘quá trình’’. Điều này đã tạo nên sự hấp dẫn cho tác phẩm.