Những người Âu là những nhà truyền giáo, quan chức chính phủ và thương gia đi tìm cơ hội giao thương, quan cai trị thực dân cùng các nhà khảo cứu văn hóa-nghệ thuật bản xứ khi đế quốc Pháp áp đặt nền bảo hộ ở Việt Nam Đa phần họ thường xuyên lui tới các trung tâm dân cư và đầu mối giao dịch, đôi khi họ ngang qua những địa phương lẻ loi lân cận. Phú Yên trong những chuyến khảo sát hay viễn du, hoặc tình cờ hoặc được trù định như vậy đã trở thành nguồn dữ liệu hiếm hoi theo bề dày thời gian thăng trầm dấu tích.
