Viết tổng quan về tình hình nghiên cứu trong xã hội học đưa ra định nghĩa tổng quan, lý do làm tổng quan, mục đích của tổng quan, những việc thường làm trong tổng quan, bố cục bài (phần) tổng quan về tình hình nghiên cứu trong xã hội học. | Xã hội học số 3 (123), 2013 VIẾT TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU TRONG XÃ HỘI HỌC PHẠM VĂN BÍCH* Tại nhiều trường đại học trên thế giới, khi tiến hành một khảo sát, sinh viên thường được yêu cầu tiến hành một công việc được gọi là “literature review” (làm tổng quan sách báo về tình hình nghiên cứu - sau đây gọi tắt là “tổng quan”, hay trong tiếng Việt còn mang tên khác là “lịch sử nghiên cứu vấn đề”). Tuy nhiên, ngay ở đấy, nhiệm vụ này cũng gây “kinh sợ” (chữ dùng của Becker, 1986:135) cho không ít người. Lý do là nó đòi hỏi đọc nhiều, bao quát hết những gì được xếp vào hàng kinh điển, bắt buộc phải đọc (must -read) lẫn cái mới nhất trong một lĩnh vực nào đấy, đặc biệt cần phân tích và đánh giá. Theo nghĩa đó, nó bị coi là “con ngáo ộp về mặt học thuật” (academic bugaboo). Tình hình ở Việt Nam thì tệ hơn thế. Theo nhận xét của một tác giả, việc tổng quan tài liệu là một thiếu sót, một điểm yếu của hầu hết các nghiên cứu ở Việt Nam. Tình trạng này có nhiều lý do, ví dụ đông đảo giới học giả không coi tri thức là sự tích lũy thành qủa nghiên cứu của nhiều người và phần nào do sự không trung thực trong học thuật (Nguyễn Xuân Nghĩa, 2013). Điều đó đúng, nhưng cần nêu thêm một lý do không thể bỏ qua là rất ít người dạy và rèn cặp kỹ năng tổng quan một cách bài bản. Không sách vở và tài liệu giảng dạy, hầu hết giáo viên hướng dẫn chỉ biết truyền miệng những nhận thức và kinh nghiệm nặng về cảm tính và chưa hẳn đã chuẩn xác của mình về tổng quan. Rút cục nhiều người không biết viết một bài tổng quan như thế nào và nên tổng quan ra sao. Rất nhiều người khác làm tổng quan không đúng yêu cầu. Bài viết sau đây chủ yếu là nhằm giúp các nhà nghiên cứu mới bước vào nghề có thể nắm được mục đích ý nghĩa cũng như cách làm tổng quan. Định nghĩa tổng quan Trước khi bắt đầu một cuộc khảo sát về chủ đề nào đó, nhà nghiên cứu thường hỏi và tự trả lời những câu hỏi sau: Đã ai khác tìm hiểu điều này chưa? Liệu có ai làm gì tương tự mà ta có thể học hỏi từ đấy? Hiện có chăng ai đó .
