Luận án hướng đến mục tiêu nghiên cứu mối quan hệ giữa văn học và hiện thực, thiết lập cơ sở lý luận để xem xét, nắm bắt những xu hướng vận động, đổi mới căn bản của tiểu thuyết Việt Nam từ sau năm 1986. . | Từ những kết quả nghiên cứu của luận án, chúng tôi nhận thấy, những nỗ lực cách tân, đặc biệt là của các cây bút trẻ là rất đáng trân trọng và chờ đợi. Việc chỉ ra các kiểu tư duy hiện thực, loại hình thế giới quan với nền tảng là mối quan hệ, sự cam kết và vị thế của các chủ thể giao tiếp là cơ sở khoa học để xác định, những thể nghiệm sắp đặt là nỗ lực tạo ra một hệ ngôn ngữ nghệ thuật mới. Sự khác biệt của hai mô hình hiện thực này đòi hỏi hai tâm thế, hai cách đọc khác nhau. Vì vậy, sẽ là không công bằng và không đúng nếu dùng nhãn quan tiếp nhận đặc thù của mô hình này để đánh giá về mô hình kia. Tất nhiên, như chúng tôi đã khẳng định, giá trị của mỗi tác phẩm văn học quyết định bởi chiều sâu và tầm vóc của tư tưởng, những câu trả lời cho cục diện nhân sinh. Nhưng ở một bình diện khác, sự khai sinh một ngôn ngữ nghệ thuật mới là điều kiện tiên quyết để nới rộng khung khổ tư duy và thể nghiệm tư tưởng. Đâu đó vẫn còn không ít hoài nghi về hành trình cách tân và tương lai của tiểu thuyết Việt hôm nay, nhưng chúng tôi cho rằng, với dũng khí đổi mới âm thầm và quyết liệt, chấp nhận cả những điều dang dở, chưa tới, đã mở ra những cơ sở vững chắc cho những khát vọng vượt thoát ở phía trước. Milan Kundera đã bày tỏ hoài niệm tiếc nuối và không thể trở lại cái quán rượu của Cervantec, nơi các nhân vật cứ thản nhiên gặp gỡ và đối thoại đã một đi không trở lại, bởi tiểu thuyết hiện thực thế kỷ XIX đã chen vào giữa những kinh nghiệm duy lý. Không thể quay về nhưng tiểu thuyết châu Âu vẫn phải tiến lên cùng với những di sản bị mất giá của Cervantec. Tình thế đó có nhiều tương đồng với cục diện tiểu thuyết Việt Nam hôm nay.
