Bài viết này đề cập đến phạm trù Từ bi của Phật giáo trong sự so sánh với các phạm trù Nhân ái của Nho giáo, Bác ái của Kitô giáo; so sánh Từ bi của Phật giáo Việt Nam với Từ bi của Phật giáo Trung Quốc; trên cơ sở đó, phân tích vai trò Từ bi của Phật giáo đối với đạo đức dân tộc Việt Nam và nhân loại trong lịch sử cũng như trong thời đại văn minh vật chất hiện nay. | Nghiên cứu Tôn giáo. Số 2 – 2014 116 HÀ THÚC MINH(*) TỪ BI CỦA PHẬT GIÁO VÀ ĐẠO ĐỨC NHÂN LOẠI Tóm tắt: Bài viết này đề cập đến phạm trù Từ bi của Phật giáo trong sự so sánh với các phạm trù Nhân ái của Nho giáo, Bác ái của Kitô giáo; so sánh Từ bi của Phật giáo Việt Nam với Từ bi của Phật giáo Trung Quốc; trên cơ sở đó, phân tích vai trò Từ bi của Phật giáo đối với đạo đức dân tộc Việt Nam và nhân loại trong lịch sử cũng như trong thời đại văn minh vật chất hiện nay. Từ khóa: Từ bi, Nhân ái, Bác ái, Phật giáo, Nho giáo, Kitô giáo. Phật giáo vào Việt Nam lúc nào thì Từ bi xuất hiện vào lúc ấy. Nói đúng hơn, Phật giáo hay Từ bi cũng chỉ là một. Phật giáo ra đời không ngoài mục đích giải thoát chúng sinh, giải thoát nhân loại khỏi khổ đau. Có khổ đau mới có Từ bi, có Từ bi mới có Phật giáo. Quán vô lượng thọ kinh chép: Tâm của chư Phật là tâm đại từ bi (Chư Phật tâm giả, đại từ bi thị, 诸 佛 心 者 大 慈 悲 是). Đại trí độ luận giải thích thêm: Hết thảy những điều trong Phật pháp, Từ bi là quan trọng nhất (Nhất thiết chư Phật pháp trung từ bi vi đại, 一 切 诸 佛 法 中 慈 悲 为 大); Từ bi là gốc rễ của đạo Phật (Từ bi thị Phật đạo chi căn bản, 慈 悲 是 佛 道 之 根 本). Phật giáo hay Từ bi đến với Việt Nam khác với Trung Quốc. Trung Quốc dựa vào Nho giáo, Đạo giáo và các học thuyết có lịch sử lâu đời chẳng kém gì Phật giáo ở Ấn Độ để lĩnh hội vị khách từ Tây Trúc viếng thăm này. Tứ khố toàn thư tổng mục đề yếu, quyển 117 cho rằng, Phật giáo chẳng có gì mới cả: “Giáo lý của nhà Phật, về Thanh tịnh thì có nguồn gốc ở Lão Tử, về Từ bi thì có nguồn gốc ở Mặc Tử” (Nhiên Phật thị chi giáo, kỳ thanh tịnh thủ chư Lão, kỳ từ bi thủ chư Mặc, 然 佛 氏 之 教 其 请 净 取 诸 老 其 慈 悲 取 诸 墨)1. * PGS., Ủy ban Giải thưởng Trần Văn Giàu, Thành phố Hồ Chí Minh. Hà Thúc Minh. Từ bi của Phật giáo 117 Có lẽ nên so sánh những điểm dị đồng giữa các học thuyết hơn là khẳng định cái này từ cái kia mà ra. Việt Nam không có điều kiện để so sánh như vậy, tam giáo gần như du nhập cùng một lúc. Lấy giáo lý để lĩnh hội giáo lý như
