Lý luận, hình thái kinh tế - xã hội là lý luận cơ bản của chủ nghĩa duy vật lịch sử do C. Mác xây dựng lên. Nó có vị trí quan trọng trong triết học Mác. Lý luận đó đã được thừa nhận Lý luận khoa học và là phương pháp luận cơ bản trong việc nghiên cứu lĩnh vực xã hội. Nhờ có lý luận hình thái kinh tế - xã hội, lần đầu tiên trong lịch sử loài người, Mác đã chỉ rõ nguồn gốc, động lực bên trong, nội tại của sự phát triển xã hội,. | Vai trß quyÕt ®Þnh cña c¬ së h¹ tÇng ®èi víi kiÕn tróc thîng tÇng thÓ hiÖn tríc hÕt ë chç quan hÖ s¶n xuÊt nµo thèng trÞ th× t¹o ra kiÕn tróc thîng tÇng t¬ng øng; giai cÊp nµo chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ vÒ tinh thÇn th× còng chiÕm ®Þa vÞ trong ®êi sèng x· héi. M©u thuÉn trong lÜnh vùc kinh tÕ quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt m©u thuÉn trong vÊn ®Ò t tëng. Cuéc sèng ®Êu tranh trong lÜnh vùc chÝnh trÞ, t tëng lµ biÓu hiÖn cña nh÷ng m©u thuÉn ®èi kh¸ng trong lÜnh vùc kinh tÕ, vµ khiÕn nh÷ng biÕn ®æi h¹ tÇng. Sù biÕn ®æi ®ã diÔn ra trong h×nh th¸i còng nh di chuyÓn tõ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nµy sang h×nh th¸i kinh tÕ x· héi kh¸c. Trong x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp sù biÕn ®æi ®ã diÔn ra theo cuéc ®Êu tranh giai cÊp gay go phøc t¹p gi÷a giai cÊp thèng trÞ vµ giai cÊp bÞ trÞ khi c¸ch m¹ng x· héi bá qua xo¸ bá c¬ së h¹ tÇng còng thay thÕ b¨ngf c¬ së h¹ tÇng míi th× thèng trÞ giai cÊp thèng trÞ xo¸ bá vµ ®îc thay thÕ b»ng giai cÊp thèng trÞ míi, bé m¸y nhµ níc ®îc h×nh thµnh thay thÕ bé m¸y nhµ níc cò ®ång thêi bé m¸y nhµ níc míi ®îc h×nh thµnh. C¬ së h¹ tÇng cò mÊt ®i th× kiÕn tróc thîng tÇng cña nã víi tÝnh c¸ch lµ mét chØnh thÓ thèng trÞ còng mÊt theo Song còng cã nh÷ng nh©n tè riªng lÎ cña kiÕn tróc thîng tÇng Êy cßn tån t¹i rÊt dai d¼ng sau khi c¬ së kinh tÕ sinh ra nã ®· bÞ tiªu diÖt. Còng cã yÕu tè nµo ®ã cña kiÕn tróc thîng tÇng cò ®îc giai cÊp cÇm quyÒn míi duy tr× l¹i x©y dùng kiÕn tróc thîng tÇng míi. Nh vËy, sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kiÕn tróc thîng tÇng do c¬ h¹ tÇng quyÕt ®Þnh, ®ång thêi nã cßn cã quan hÖ kÕ thõa ®èi víi c¸c yÕu tè cña kiÕn tróc thîng tÇng cña x· héi cò . TÝnh quyÕt ®Þnh cña c¬ së h¹ tÇng ®èi víi kiÕn tróc thîng tÇng diÔn ra rÊt phøc t¹p trong qu¸ tr×nh chuyÓn tõ mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nµy sang mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi kh¸c .