Cảm quan về biển của các thi nhân Việt Nam tự ngàn xưa có những tầng bậc khác nhau. Với những thi nhân-chính khách (như Nguyễn Trãi), biển là biểu tượng để thể hiện hoài bão lớn lao, khát vọng tự do, thoát tục. Đồng thời, biển cũng gắn liền với đất nước, lãnh thổ, với nhân dân, với những thăng trầm lịch sử. Có thể nói, xuyên suốt mạch cảm thức của tiền nhân về biển là: Biển luôn gắn chặt với quyền lợi của tổ quốc và dân tộc. Đó chính là lời đồng vọng của người xưa gởi lại. | 110 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 3-4 (110-111) . 2014 CAÛM QUAN VEÀ BIEÅN - LÔØI ÑOÀNG VOÏNG NGAØN XÖA Traàn Thò Baêng Thanh* Nöôùc ta coù vuøng bieån roäng lôùn, nhöng thô veà bieån chöa nhieàu. Nhaø Nho quan nieäm “ngöôøi nhaân thích nuùi, ngöôøi trí thích nöôùc”, maø trong Nho hoïc, nhaân ñöôïc ñaùnh giaù cao hôn trí. Thi nhaân cuûa chuùng ta phaàn lôùn xuaát thaân Nho hoïc, khoâng öa “trí xaûo” (caùi gioûi cuûa kyõ thuaät), maø muoán ra khôi, vöôït bieån laïi khoâng theå khoâng nhôø ñeán kyõ thuaät! Bieån soùng to gioù lôùn, meânh moâng khoâng theå bieát beán bôø, cho neân nhaéc ñeán bieån laø coù theå nghó ñeán hieåm nguy, ñaày ñe doïa. Vì theá, quan tröôøng thöôøng ñöôïc goïi laø “beå hoaïn” (moät moâi tröôøng ñaày soùng gioù, baát traéc, khoâng theå doø bieát, thaäm chí khoâng theå cheá ngöï.). Coù theå nhieàu ngöôøi trong caùc thi nhaân coøn chöa ra bieån. Tuy vaäy, nhöõng thi nhaân chính khaùch (hoaëc chính khaùch thi nhaân) coù baûn lónh cuõng khoâng phaûi khoâng coù nhieàu höùng thuù vôùi bieån. (Nguyeãn Traõi coøn laïi gaàn 90 baøi thô chöõ Haùn thì coù tôùi 10 baøi veà caûng, bieån, moät tyû leä khoâng nhoû; Leâ Thaùnh Toâng cuõng coù nhieàu thô veà bieån.). Quan saùt nhöõng vaàn thô veà bieån, coù theå thaáy ñöôïc nhöõng caûm quan cuûa ngöôøi xöa khi ñöùng tröôùc bieån, treân bieån vaø ngaãm nghó veà bieån. Caûm quan veà bieån coù nhöõng taàng baäïc. Coù khi bieån chæ laø moät bieåu töôïng ñeå theå hieän hoaøi baõo lôùn lao, khaùt voïng töï do, thanh cao thoaùt tuïc. Khi ñöùng tröôùc bieån hay treân bieån, thi nhaân thöôøng thaáy con ngöôøi nhö ñöôïc hoøa ñoàng cuøng vuõ truï, thoaùt tuïc vaø deã daøng lieân töôûng ñeán thaân phaän, hoaïn ñoà, trieát lyù saéc khoâng, nhaøn taûn cuûa ñaïo Phaät vaø ñaïo Laõo. Nguyeãn Traõi khi ñöùng treân ñænh Yeân Töû ñaõ coù caûm quan hoøa ñoàng cuøng vuõ truï nhö theá: Maét doõi nhìn taän cuøng ngoaøi bieån bieác, ngöôøi noùi cöôøi ôû giöõa taàng maây xanh (trong baøi thô Ñeà Yeân Töû Sôn .
