Cuốn sách Mọi Kontum của hai tác giả Nguyễn Kinh Chi - Nguyễn Đổng Chi xuất bản năm 1937 (tái bản năm 2011 dưới nhan đề mới: Người Ba-na ở Kon Tum) là tác phẩm dân tộc học đầu tiên của người Việt viết về vùng đất Tây Nguyên. Hơn ba phần tư thế kỷ đã trôi qua, nhiều nội dung của cuốn sách vẫn còn mới mẻ, thậm chí rất thời sự đối với công cuộc phát triển bình ổn vùng đất này. Có được những thành quả ấy là nhờ cách nhìn, cách tiếp cận đối tượng nghiên cứu của các tác giả. tham khảo bài viết để biết thêm chi tiết. | 62 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 2 (119) . 2015 LAØNG BA-NA TRONG SAÙCH NGÖÔØI BA-NA ÔÛ KON TUM CUÛA NGUYEÃN KINH CHI - NGUYEÃN ÑOÅNG CHI Nguyeân Ngoïc* Naêm 2008 toâi coù tham gia vieäc xuaát baûn saùch Röøng ngöôøi thöôïng cuûa Henri Maýtre, vieát naêm 1912, ñöôïc coi laø coâng trình khaûo saùt Taây Nguyeân coâng phu vaø toaøn dieän nhaát cho ñeán taän ngaøy nay. Saùch do Vieän Vieãn Ñoâng baùc coå ôû Haø Noäi phoái hôïp vôùi Nhaø xuaát baûn Tri thöùc aán haønh. Ngöôøi dòch laø Löu Ñình Tuaân, toâi nhaän phaàn hieäu ñính vaø vieát “Phaøm leä”. Coù moät Ban khoa hoïc ñöôïc thaønh laäp ñeå xöû lyù nhöõng vaán ñeà khoa hoïc lieân quan ñeán vieäc dòch vaø in saùch. Chuùng toâi gaëp ngay moät vaán ñeà: trong nguyeân baûn tieáng Phaùp, saùch coù teân laø Les jungles moi, coù theå dòch laø Ruù moïi hay Röøng moïi. Ban khoa hoïc caân nhaéc, thaáy ñeå töø moïi ngay treân bìa saùch seõ deã gaây soác, neân quyeát ñònh baûn dòch ra tieáng Vieät seõ coù teân treân bìa laø Röøng ngöôøi thöôïng; tuy nhieân beân trong saùch thì giöõ nguyeân töø moïi ñuùng nhö nguyeân baûn, vaø seõ noùi roõ lyù do trong “Phaøm leä”. Ñöôïc giao giaûi thích ñieàu naøy trong “Phaøm leä”, toâi ñaõ vieát raèng theo toâi töø moïi voán ban ñaàu khoâng heà coù yù nghóa xaáu. Noù baét nguoàn töø töø tômoi trong tieáng Ba-na (Bahnar), coù nghóa laø khaùch. Toâi ñaõ bieát töø naøy khi soáng ôû vuøng Ba-na. Caån thaän, toâi tìm tra theâm Töø ñieån Bahnar-Phaùp cuûa Guilleminet; theo Guilleminet, tômoi ñöôïc dòch sang tieáng Phaùp coù caùc nghóa sau: hoâte (khaùch), inviteù d’un autre village (khaùch ñöôïc môøi töø moät laøng khaùc ñeán), eùtranger (laï, ngöôøi laï), ennemi (thuø, keû thuø), pays eùtranger (nöôùc khaùc, ngoaïi quoác). Nhöõng ngöôøi phöông Taây ñaàu tieân leân Taây Nguyeân laø caùc Linh muïc Thieân chuùa giaùo; khi bò trieàu ñình nhaø Nguyeãn truy ñuoåi hoï tìm ñöôøng leân vuøng cao nguyeân mieàn Taây ñeå traùnh khuûng boá, vaø truyeàn ñaïo vaøo ngöôøi baûn ñòa nhaèm xaây
