Bài viết này nhằm khái quát đặc điểm bia và văn bản văn bia thời Trần. Trên cơ sở đó giám định tư liệu trên từng bia và văn bia cụ thể để tránh sự nhầm lẫn khi sử dụng tư liệu này trong việc nghiên cứu lịch sử văn hóa xã hội đương thời. Đồng thời bài viết bước đầu khai thác giá trị sử liệu của văn bia thời Trần. | Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 8 (125) . 2015 3 VAÊN HOÙA - LÒCH SÖÛ VAÊN BIA THÔØI TRAÀN: VAÁN ÑEÀ VAÊN BAÛN VAØ GIAÙ TRÒ TÖ LIEÄU Ñinh Khaéc Thuaân* 1. Nhöõng neùt chung veà vaên bia thôøi Traàn Vaên bia thôøi Traàn ñaõ ñöôïc söu taäp, giôùi thieäu trong saùch Thô vaên Lyù Traàn,(1) Vieän Vaên hoïc, vaø saùch Vaên khaéc Haùn Noâm Vieät Nam (2) do Vieän Nghieân cöùu Haùn Noâm vaø Ñaïi hoïc Trung Chính Ñaøi Loan hôïp taùc xuaát baûn. Trong saùch Vaên khaéc Haùn Noâm Vieät Nam, giôùi thieäu caû thaûy 44 vaên bia, thì 1 vaên bia khoâng phaûi laø bia thôøi Traàn. Ñoù laø bia “A Naäu töï Tam baûo ñieàn bi” ôû Hoa Lö, Ninh Bình ñöôïc cho laø bia thôøi Traàn khaéc naêm 1258, nhöng thöïc teá ñaây laø bia thôøi Maïc theá kyû XVI vôùi hoa vaên daây leo khaéc chìm tieâu bieåu treân bia thôøi Maïc. Noäi dung vaên bia ghi laïi söï kieän vua Traàn caáp ruoäng laøm cuûa Tam baûo cuûa chuøa.(3) Treân cô sôû nhöõng söu taäp vaên bia naøy, chuùng toâi tieán haønh giaùm ñònh vaên baûn, ñoàng thôøi boå sung tö lieäu môùi, caû thaûy laø 53 vaên baûn ñöôïc chuùng toâi nghieân cöùu, giôùi thieäu. Veà nieân ñaïi, vaên bia thôøi Traàn sôùm nhaát laø bia Thieäu Long töï bi, ôû chuøa Thieäu Long xaõ Tam Hieäp, huyeän Hoaøi Ñöùc, Haø Noäi, ñöôïc khaéc naêm Bính Tuaát (1226), naêm ñaàu cuûa nhaø Traàn. Tieáp ñoù laø nhöõng vaên bia thuoäc nieân hieäu Thieäu Long (1258-1272): 3 bia; Höng Long (1293-1314): 4 bia; Khai Thaùi (1324-1329): 5 bia; Khai Höïu (1329-1341): 1 bia; Thieäu Phong (1341-1357): 7 bia; Ñaïi Trò (1358-1369): 9 bia; Thieäu Khaùnh (1370-1372): 4 bia; Long Khaùnh (1373-1377): 2 bia; Xöông Phuø (1377-1388): 5 bia; Quang Thaùi (1388-1398): 1 bia. Soá coøn laïi khoâng ghi nieân ñaïi. Tuy nhieân, vaãn deã daøng nhaän ra vaên baûn thôøi Traàn vôùi chöõ huùy tieâu bieåu thôøi Traàn laø chöõ nguyeät vieát bôùt neùt, hoaëc chöõ nam kieâng ñoåi ra chöõ bính. Trong soá vaên bia mang nieân ñaïi thôøi Traàn, coù moät soá bia ñöôïc khaéc laïi veà sau. Chaúng haïn bia .
