Bài viết mô tả thiết chế dòng họ của người Hmông ở Việt Nam; phân tích vai trò của dòng họ trong sự ổn định dân cư, phát triển kinh tế, quản lý xã hội và bảo tồn bản sắc văn hóa tộc người. Tác giả cho rằng, hiện nay vai trò của dòng họ đang có sự chuyển biến và mờ nhạt dần trong đời sống cộng đồng tộc người. Do đó, việc bảo tồn và phát huy vai trò của dòng họ là một yêu cầu cấp thiết. | Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 5(78) - 2014 VAI TRÒ CỦA DÒNG HỌ TRONG ĐỜI SỐNG CỦA NGƯỜI HMÔNG PHẠM THỊ THU HÀ* Tóm tắt: Bài viết mô tả thiết chế dòng họ của người Hmông ở Việt Nam; phân tích vai trò của dòng họ trong sự ổn định dân cư, phát triển kinh tế, quản lý xã hội và bảo tồn bản sắc văn hóa tộc người. Tác giả cho rằng, hiện nay vai trò của dòng họ đang có sự chuyển biến và mờ nhạt dần trong đời sống cộng đồng tộc người. Do đó, việc bảo tồn và phát huy vai trò của dòng họ là một yêu cầu cấp thiết. Từ khóa: Bảo tồn, phát huy, vai trò dòng họ, người Hmông. 1. Mở đầu Thiết chế dòng họ là một trong những thành tố quan trọng của văn hóa tộc người, là tấm gương phản chiếu trình độ phát triển kinh tế - văn hóa của mỗi cộng đồng. Trong xã hội truyền thống của người Hmông, quan hệ cộng đồng trong dòng họ có sự tác động, chi phối mọi mặt đến đời sống từng gia đình, từng thành viên và cũng là nền tảng để xây dựng nên hệ thống tổ chức xã hội của tộc người, in đậm nhiều dấu ấn văn hóa. Người Hmông gắn bó và sinh hoạt kinh tế, văn hóa, tôn giáo trước hết với những người trong cùng một dòng họ. Thiết chế dòng họ của người Hmông mang nhiều nét chung, nhưng cũng có điểm khác biệt ít thấy so với nhiều tộc người khác. 2. Quan niệm về dòng họ của người Hmông Người Hmông gọi dòng họ là Xênhv, 94 đồng bào có khoảng 20 Xênhv khác nhau, gồm những người đàn ông thuộc các thế hệ khác nhau sinh ra từ một ông tổ. Để diễn tả hình tượng từ một ông tổ sinh ra, đồng bào dùng thuật ngữ iz trôngs Hmôngz (cùng một cây người). Theo tiếng Hmông, trôngs có nghĩa là “cây”, ở đây hàm ý chỉ một cộng đồng. Từ cộng đồng trôngs lại tiếp tục phân thành nhỏ hơn. Cố kết dòng họ của người Hmông được hiểu có thể là cố kết rộng và cố kết hẹp.(*) Cố kết rộng: bao gồm tất cả những người cùng họ, không phân biệt người đó cư trú ở đâu. Trong ngôn ngữ Hmông, người cùng một dòng họ với nhau được coi là anh em. Bởi thế, khi hai người mới gặp nhau, người Hmông có tục nhận họ để biết người bạn của mình cùng
