Bài viết phân tích các đặc trưng của thiết chế bản của người Dao từ hình thức cư trú, nguyên tắc tập hợp, bộ máy tự quản (già bản, trưởng bản, trưởng họ và những người có uy tín), đồng thời đề cập các quy ước của bản trong sử dụng đất đai, bảo vệ rừng, nguồn nước, thủy sản và hoa màu, giữ gìn trật tự, an ninh. | Thiết chế bản của người Dao THIẾT CHẾ BẢN CỦA NGƯỜI DAO NGUYỄN NGỌC THANH * Tóm tắt: Bài viết phân tích các đặc trưng của thiết chế bản của người Dao từ hình thức cư trú, nguyên tắc tập hợp, bộ máy tự quản (già bản, trưởng bản, trưởng họ và những người có uy tín), đồng thời đề cập các quy ước của bản trong sử dụng đất đai, bảo vệ rừng, nguồn nước, thủy sản và hoa màu, giữ gìn trật tự, an ninh. Trong bối cảnh hiện nay, tiếng nói của già bản, trưởng bản, trưởng họ, những người có uy tín vẫn có vai trò quan trọng trong việc trao truyền tri thức dân gian (tri thức tộc người) cho các thế hệ trẻ người Dao. Từ khóa: Bản; quy ước; thiết chế bản; người Dao. 1. Mở đầu Người Dao ở Việt Nam có khoảng người, là một trong những dân tộc thiểu số có nhiều nhóm địa phương cư trú ở các tỉnh Cao Bằng, Lạng Sơn, Tuyên Quang, Hà Giang, Bắc Kạn, Thái Nguyên, Quảng Ninh, Lai Châu, Sơn La. Vài năm gần đây, tộc người này còn có mặt ở một số tỉnh phía Nam. Cũng như các dân tộc anh em khác, người Dao có một nền văn hóa truyền thống rất phong phú và đặc sắc, trong đó có thiết chế bản. 2. Tên bản và hình thức cư trú Người Dao từ lâu đã có tập quán sống thành từng bản. Theo ngôn ngữ của người Dao Đỏ, bản được gọi bằng từ lổng, còn người Dao Áo Dài lại gọi là giằng. Người Dao ở Quảng Ninh có hai nhóm: Dao Thanh Y và Dao Thanh Phán. Mỗi nhóm Dao có từ riêng để chỉ bản. Người Dao Thanh Phán gọi bản là lăng, còn bản trong tiếng Dao Thanh Y là giằng. Theo quan niệm của người Dao, cứ ba nhà trở lên (không phân biệt cùng họ hay khác họ) cư trú trên một khu vực nhất định được gọi là một bản, họ cho rằng có như vậy "lúc tối lửa tắt đèn", khi gặp trộm cướp, tai nạn rủi ro mới có thể giúp đỡ được nhau, điều này cho thấy tính cộng đồng ở người Dao khá cao. Với họ, bản trước hết là không gian sinh tồn của cả cộng đồng, có ranh giới, có rừng, bãi thả gia súc, có nguồn nước phục vụ cho sinh hoạt và sản xuất. Không gian sinh tồn đó được cộng đồng khác công nhận.(*) Cũng như nhiều dân tộc khác,
