Từ tín ngưỡng Vật Linh đến tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên

Bài viết Từ tín ngưỡng Vật Linh đến tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên trình bày nội dung: Tín ngưỡng vật linh; Tín ngưỡng vật hoạt; Tín ngưỡng bái vật; Tín ngưỡng vật tổ; Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên,. bài viết | Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 6 - 2012 72 Th­êng thøc t«n gi¸o Tõ TÝN NG¦ìNG VËT LINH §ÕN TÝN NG¦ìNG THê CóNG Tæ TI£N HUÖ KH¶I(*) 1. TÝn ng­ìng vËt linh Theo tÝn ng­ìng vËt linh (animism)(1) , v¹n vËt trong thÕ giíi tù nhiªn nh­ s«ng nh­ ng­êi, vµ Tylor gäi tªn phÇn bªn trong ®ã lµ mét hån linh (a soul)(3) . Tylor nghÜ r»ng hån linh ban s¬ lµ ngßi, ®Êt ®¸, giã m­a, . tÊt c¶ ®Òu cã mét kh¸i niÖm kh¸ th« thiÓn. M·i vÒ sau vËt linh kh«ng ph¶i lµ mét t«n gi¸o, vÒ hån linh tinh tÕ h¬n (tøc lµ con ng­êi hån linh ngù trÞ. B¶n th©n tÝn ng­ìng nh­ng nã ®­îc coi lµ nÒn t¶ng cña c¸c tÝn ng­ìng kh¸c, nh­ tÝn ng­ìng b¸i vËt vµ tÝn ng­ìng vËt tæ. Nhµ nh©n chñng häc ng­êi Anh lµ Sir Edward Burnett Tylor (1832-1917) (2) ®· t¹o ra thuËt ng÷ animism. Trong t¸c phÈm Primitive Culture (V¨n hãa Nguyªn thñy, 1871), Tylor cho r»ng tÝn ng­ìng nµy lµ h×nh thøc c¨n b¶n nhÊt vµ s¬ khai nhÊt, do con ng­êi bµy ra sau khi tiÕn hãa tõ nguån gèc ch­a (prehuman origins). mang h×nh ng­êi con ng­êi ®· tiÕn bé h¬n míi quan niÖm cµng vÒ sau, cµng quan niÖm vÒ hån linh phøc t¹p h¬n). ThÕ råi tr¶i qua thêi gian, tÝn ng­ìng vËt linh lÇn l­ît ®­îc thay thÕ b»ng tÝn ng­ìng ®a thÇn (polytheism) vµ sau ®ã lµ tÝn ng­ìng nhÊt thÇn (monotheism). Nh÷ng thay thÕ nµy nh»m thÝch øng víi c¸c x· héi cã cÊu tróc phøc t¹p h¬n, cã tr×nh ®é kÜ thuËt cao h¬n, vµ ph¸t triÓn nhiÒu h¬n. Nh­ vËy, theo Tylor, tÝn ng­ìng tiÕn hãa theo tr×nh ®é tiÕn bé cña x· héi. Charles R. Taber cho r»ng c¸ch gi¶i Theo Tylor, khi tr¶i nghiÖm vµ quan thÝch cña Tylor vÒ sù xuÊt hiÖn cña tÝn c¸i chÕt, con ng­êi s¬ khai suy xÐt vµ kÕt nh©n chñng häc ngµy nay còng th­êng s¸t nh÷ng giÊc m¬, nh÷ng c¬n ngÊt lÞm, luËn r»ng con ng­êi ph¶i cã mét phÇn bªn trong (inner part). C¸i phÇn bªn trong nµy cã thÓ t¸ch rêi khái x¸c thÓ. Khi ®ã con ng­êi ph¶i n»m im l×m, bÊt ®éng nh­ trong lóc ngñ, bÊt tØnh, hay chÕt. Suy luËn theo kiÓu t­¬ng ®ång, con ng­êi s¬ khai ®i tíi ý niÖm r»ng v¹n vËt ®Òu cïng cã c¸i phÇn bªn .