Khái niệm tôn giáo từ góc độ Nhân học

Bài viết đã một phần nói lên rằng ở Việt Nam cũng như nhiều nước khác trên thế giới bị tác động nặng nề của thuật ngữ tôn giáo với khái niệm và sắc thái ý nghĩa Kitô giáo Phương Tây. | Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 10 - 2012 24 KH¸I NIÖM T¤N GI¸O Tõ GãC §é NH¢N HäC NguyÔn ThÞ HiÒn(*) µi viÕt nµy ®Ò cËp ®Õn kh¸i niÖm nh×n nhËn vµ ®¸nh gi¸ vÒ vÊn ®Ò nµy ë gèc cña thuËt ng÷ “t«n gi¸o”, ¶nh h­ëng sù ph©n biÖt gi÷a t«n gi¸o vµ tÝn ng­ìng, B t«n gi¸o tõ gãc ®é Nh©n häc, nguån cña nã tíi viÖc x¸c ®Þnh, ®¸nh gi¸ c¸c thùc hµnh t«n gi¸o cña ViÖt Nam vµ c¸c d©n téc trªn thÕ giíi. Th«ng qua tham kh¶o c¸c tµi liÖu b»ng tiÕng Anh vµ tiÕng ViÖt, t¸c gi¶ muèn cung cÊp mét sè th«ng tin vÒ kh¸i niÖm t«n gi¸o cña c¸c nhµ nh©n häc nh»m gãp phÇn më réng nh÷ng quan ®iÓm häc thuËt vÒ lÜnh vùc nµy mµ l©u nay trong c¸c diÔn ng«n vÒ t«n gi¸o cña nh÷ng ng­êi lµm c«ng t¸c qu¶n lÝ v¨n hãa, t«n gi¸o, c¸c nhµ nghiªn cøu ViÖt Nam ®· vµ ®ang tranh luËn(1). Qua nh÷ng quan ®iÓm häc thuËt tõ gãc ®é nh©n häc t«n gi¸o vµ nh÷ng diÔn ng«n vÒ vÊn ®Ò nµy ë ViÖt Nam tõ tr­íc ®Õn nay, t¸c gi¶ cho r»ng khi bµn ®Õn t«n gi¸o, chóng ta bÞ ¶nh h­ëng nÆng nÒ tõ nh÷ng kh¸i niÖm cña Ph­¬ng T©y. HËu qu¶ lµ nh÷ng lo¹i h×nh t«n gi¸o cña ng­êi Kinh còng nh­ cña c¸c d©n téc thiÓu sè bÞ giíi h¹n thùc hµnh vµ bÞ ¸p ®Æt dÉn ®Õn nhiÒu thùc hµnh t«n gi¸o bÞ coi lµ l¹c hËu, mª tÝn dÞ ®oan, vµ thËm chÝ bÞ lo¹i bá. NÕu tiÕp cËn t«n gi¸o kh«ng ph¶i tõ nguån gèc thuËt ng÷ “t«n gi¸o” cña Kit« gi¸o Ph­¬ng T©y, mµ tõ quan ®iÓm häc thuËt nãi chung, cña Nh©n häc nãi riªng, chóng ta cã lÏ cã quan ®iÓm cëi më h¬n khi nghiªn cøu, ViÖt Nam. §Ó tr¸nh nh÷ng tranh luËn vÒ mµ vÒ ®iÒu nµy tõ gãc ®é nghiªn cøu nh©n häc lµ kh«ng cÇn thiÕt, t«i ¸p dông quan ®iÓm “tÝn ng­ìng thùc ra lµ t«n gi¸o” mµ NguyÔn Quèc TuÊn ®· ®­a ra trong bµi viÕt “Bµn thªm vÒ tÝn ng­ìng t«n gi¸o b¶n ®Þa ViÖt Nam qua sù kiÖn ngµy Quèc lÔ giæ Tæ Hïng V­¬ng”(2) . 1. Kh¸i niÖm cña Ph­¬ng T©y vÒ thuËt ng÷ t«n gi¸o Tõ “t«n gi¸o” (religion) trong tiÕng Anh b¾t nguån tõ tiÕng Latinh “religio”. Religio cã nghÜa kÐp, lµ sù tån t¹i cña mét quyÒn n¨ng bªn ngoµi mµ con ng­êi *. TS., ViÖn V¨n hãa NghÖ thuËt ViÖt Nam. 1. Xem: §Æng Nghiªm V¹n.