Vấn đề đặt ra là trong kết cấu xã hội làng xã Việt Nam cổ truyền có sự tồn tại cả hai hệ thống hành chính nhà nước – tổ chức “quan phương” và hệ thống tự trị là lang xã – tổ chức “phi quan phương”. Hai hệ thống này cùng đồng thời tồn tại khiến cho chính quyền làng xã là dạng “chính quyền kép”, trở thành hiện tượng độc đáo ở Việt Nam mà nhiều nước trên thế giới ít có. Các tổ chức này được phản ánh một cách rõ nét qua các bộ luật làng thành văn: hương ước. | Dương Văn Hợp và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 109(09): 73 - 78 TỔ CHỨC “QUAN PHƯƠNG VÀ PHI QUAN PHƯƠNG” TRONG KẾT CẤU XÃ HỘI LÀNG XÃ TRUYỀN THỐNG HUYỆN PHỔ YÊN (THÁI NGUYÊN) Dương Văn Hợp*, Đỗ Hằng Nga Trường Đại Học Khoa Học – ĐH Thái Nguyên TÓM TẮT Vấn đề đặt ra là trong kết cấu xã hội làng xã Việt Nam cổ truyền có sự tồn tại cả hai hệ thống hành chính nhà nước – tổ chức “quan phương” và hệ thống tự trị làng xã – tổ chức “phi quan phương”. Hai hệ thống này cùng đồng thời tồn tại khiến cho chính quyền làng xã là dạng “chính quyền kép”, trở thành hiện tượng độc đáo ở Việt Nam mà nhiều nước trên thế giới ít có. Các tổ chức này được phản ánh một cách rõ nét qua các bộ luật làng thành văn: hương ước. Từ khóa: “quan phương”, “phi quan phương”, “chính quyền kép”, làng xã, Phổ Yên Phổ Yên là một huyện trung du, nằm ở phía Nam tỉnh Thái Nguyên, tiếp giáp với nhiều huyện khác trong và ngoài tỉnh thuộc cả hai vùng miền: đồng bằng và miền núi. Là vùng đất có nhiều tiềm năng cho phát triển kinh tế, văn hóa – xã hội, từ lâu Phổ Yên được chính quyền trung ương ở mỗi thời kỳ lịch sử quan tâm và muốn đặt ảnh hưởng, kể cả chính quyền ngoại xâm. Năm 1858, thực dân Pháp xâm lược nước ta và chính thức đặt ách thống trị từ năm 1896 chúng đã biến nước ta thành “nửa thuộc địa nửa phong kiến” nghĩa là tồn tại hai thế lực phong kiến và thực dân cùng nhau cai trị. Trong bối cảnh này, làng xã – nơi tụ cư sinh sống của người nông dân Việt Nam – chịu sự thống trị nặng nề. Nhận thức được vai trò của làng xã Việt Nam trong quá trình cai trị, bóc lột, đồng thời cũng thấy được mối nguy hiểm từ tính tự trị của làng xã Việt Nam, có thể là “pháo đài” chống lại chúng, ngay buổi đầu đặt ách cai trị thực dân Pháp đã chú ý tới việc quản lý làng xã.*Biện pháp đưa ra là nắm lấy làng xã thông qua các địa chủ phong kiến và Hội đồng kì mục, biến họ thành tay sai phục vụ cho chính sách khai thác thuộc địa của chúng “Một tổ chức phức tạp như thế, dễ bảo như thế một tổ chức mà trong đó không bao giờ .
