Theo lý thuyết vùng văn hóa, khu vực văn hóa chỉ một không gian địa lý - lịch sử đồng nhất, mà sự hình thành của nó cơ bản dựa trên việc tổ hợp các yếu tố văn hóa được chia sẻ và lan truyền. Giả thuyết cho rằng những đặc điểm văn hóa có nguồn gốc ở trung tâm và khuếch tán ra những khu vực xung quanh, cung cấp khả năng suy luận lịch đại dựa trên mối quan hệ thời gian và không gian. Việc sử dụng lý thuyết hệ thống thế giới để phân tích quan hệ của các xã hội cổ xưa cũng dẫn đến hai cách đánh giá tích cực và tiêu cực. | 196 TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 9+10 (205+206) 2015 LÝ THUYẾT VÙNG VĂN HÓA, TRUNG TÂM - NGOẠI VI VÀ VÙNG VĂN HÓA TIỀN SỬ ĐÔNG NAM BỘ ĐẶNG NGỌC KÍNH Theo lý thuyết vùng văn hóa, khu vực văn hóa chỉ một không gian địa lý - lịch sử đồng nhất, mà sự hình thành của nó cơ bản dựa trên việc tổ hợp các yếu tố văn hóa được chia sẻ và lan truyền. Giả thuyết cho rằng những đặc điểm văn hóa có nguồn gốc ở trung tâm và khuếch tán ra những khu vực xung quanh, cung cấp khả năng suy luận lịch đại dựa trên mối quan hệ thời gian và không gian. Việc sử dụng lý thuyết hệ thống thế giới để phân tích quan hệ của các xã hội cổ xưa cũng dẫn đến hai cách đánh giá tích cực và tiêu cực. Dù vậy, các nhà khảo cổ vẫn bị hấp dẫn bởi tiền đề cho rằng không thể hiểu thấu đáo một xã hội trong sự cô lập. Một đánh giá nhanh qua các bằng chứng tại các di tích tiền sử ở Đông Nam Bộ giải thích những thay đổi lớn của xã hội thông qua tiếp xúc văn hóa. Các cộng đồng sản xuất thực phẩm xuất hiện khoảng BP và dẫn đến một thời kỳ bùng nổ vào 500 năm sau đó. Luyện kim đồng liên kết với hệ thống sông Mê Kông đã đến vùng này vào khoảng BP. Giao thương trên biển giữa Ấn Độ và Đông Nam Á đưa đến những tiếp xúc truyền thống bên ngoài và tạo ra những thay đổi lớn vào khoảng BP. 1. KHUẾCH TÁN VĂN HÓA Các khái niệm về di cư và khuếch tán nổi lên vào đầu thế kỷ XX phần lớn như một phản biện lại thuyết tiến hóa luận, vốn đã thống trị nhân học trong những năm cuối thế kỷ XIX, một lý thuyết có những ý tưởng vị chủng, chủ trương tất cả các xã hội tiến bộ theo các giai đoạn công nghệ và văn hóa có thứ bậc, với văn hóa Tây Âu là đỉnh cao. Trong quan niệm mới về khuếch tán văn hóa, người có ảnh hưởng lớn là Franz Boas. Luận điểm “tương đối văn hóa” và “đặc thù lịch Đặng Ngọc Kính. Thạc sĩ. Trung tâm Khảo cổ học. Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ. sử” của ông cho rằng các nền văn hóa là riêng biệt và duy nhất không thể được xếp hạng, không có cao hơn hoặc thấp hơn và mỗi nền văn hóa phải được nhìn nhận và .
