Tìm hiểu hồi ký Tô Hoài, chúng tôi không những thấy ông là một nhà văn có một vốn ngôn ngữ phong phú sâu rộng, sử dụng linh hoạt, tài tình chất liệu ngôn ngữ của dân tộc để miêu tả, kể lại, hồi cố những gì mình đã trải qua, mà còn thấy được sự sáng tạo, sự phá cách của ông trong từ ngữ khi xây dựng tác phẩm. | Trường Đại học Vinh Tạp chí khoa học, Tập 47, Số 3B (2018), tr. 15-22 TỪ NGỮ “CHỆCH CHUẨN” VÀ NHỮNG KẾT HỢP TẠO TỪ MỚI LẠ TRONG HỒI KÝ CỦA TÔ HOÀI Nguyễn Thị Đào Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Nghệ An Ngày nhận bài 16/9/2018, ngày nhận đăng 15/10/2018 Tóm tắt: Tìm hiểu hồi ký Tô Hoài, chúng tôi không những thấy ông là một nhà văn có một vốn ngôn ngữ phong phú sâu rộng, sử dụng linh hoạt, tài tình chất liệu ngôn ngữ của dân tộc để miêu tả, kể lại, hồi cố những gì mình đã trải qua, mà còn thấy được sự sáng tạo, sự phá cách của ông trong từ ngữ khi xây dựng tác phẩm. Có nhiều từ ngữ, tác giả sáng tạo bằng cách kết hợp, tách, hoặc do chính tác giả nghĩ ra để chuyển tải nội dung sự việc, hiện tượng mình muốn nói một cách hiệu quả nhất. Điều này không chỉ xác tín vốn sống, vốn ngôn ngữ phong phú mà còn khẳng định đóng góp to lớn của nhà văn cho sự phát triển tiếng Việt thế kỷ XX. 1. Đặt vấn đề Ngôn ngữ nghệ thuật là chất liệu tạo nên tác phẩm văn chương. Phần lớn các nhà văn nổi tiếng đều sử dụng ngôn ngữ của dân tộc mình để sáng tác. Ngôn ngữ văn chương là sự thăng hoa của ngôn ngữ đời sống, là sản phẩm của trí tưởng tượng, của sự trải nghiệm và là tài năng của nhà văn. Cho nên ngôn ngữ nghệ thuật bao giờ cũng có tính đa nghĩa và có độ chênh giữa cái biểu đạt và cái được biểu đạt, tạo lập nên những tín hiệu ngôn ngữ mang ý nghĩa hình tượng. Người ta còn gọi là tính “mơ hồ “của ngôn ngữ, hay tính “lạ hóa” của ngôn ngữ. Nhà văn tài hoa là nhà văn tạo nên nhiều tầng ý nghĩa trong ngôn ngữ của mình. Hiểu theo cách trên, rõ ràng sự “chệch chuẩn” ngôn ngữ chỉ có được ở những nhà văn lớn, những nhà văn có phong cách. Chúng ta nên hiểu sự chệch chuẩn đó là sự sáng tạo ngôn ngữ chứ không phải là chống lại chuẩn mực chung của ngôn ngữ dân tộc. Trái lại, sự chệch chuẩn ngôn ngữ góp phần làm phát triển ngôn ngữ, tạo ra những chuẩn mới của nó, là sự mở rộng chuẩn mực ngôn ngữ. Bởi vì, sự sáng tạo chân chính trong lời văn, xét đến cùng, đều bắt nguồn từ khả năng tiềm tàng của
