Những đóng góp mới của bài báo về nghiên cứu lí luận cho khái niệm tương tự được chia thành 4 phần. Phần thứ nhất trình bày tổng quan nghiên cứu về tương tự trong nghiên cứu vật lí và trong dạy học vật lí. Phần thứ hai, bài viết trình bày ngắn gọn về vai trò sự tương tự trong lịch sử phát triển vật lí. Phần thứ ba, bài viết phân tích sâu về vai trò quan trọng của sự tương tự trong sự hình thành một số kiến thức quan trọng điển hình trong vật lí. Phần cuối cùng trình bày về các ví dụ trong dạy học vật lí về sự mở rộng phạm vi áp dụng của sự tương tự điện cơ sang những bài toán nghịch lí. | JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE Educational Sci., 2016, Vol. 61, No. 8B, pp. 57-67 This paper is available online at DOI: TƯƠNG TỰ TRONG NGHIÊN CỨU VÀ TRONG DẠY HỌC VẬT LÍ Trần Ngọc Chất Khoa Vật lí, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Tóm tắt. Suy luận tương tự là nền tảng hình thành các tri thức vật lí. Phát triển các năng lực nghiên cứu khoa học cho học sinh trong quá trình dạy học cần nhất thiết phải bồi dưỡng cho học sinh khả năng phát hiện sự tồn tại các sự tương tự và vận dụng suy luận tương tự. Những đóng góp mới của bài báo về nghiên cứu lí luận cho khái niệm tương tự được chia thành 4 phần. Phần thứ nhất trình bày tổng quan nghiên cứu về tương tự trong nghiên cứu vật lí và trong dạy học vật lí. Phần thứ hai, bài báo trình bày ngắn gọn về vai trò sự tương tự trong lịch sử phát triển vật lí. Phần thứ ba, bài báo phân tích sâu về vai trò quan trọng của sự tương tự trong sự hình thành một số kiến thức quan trọng điển hình trong vật lí. Phần cuối cùng trình bày về các ví dụ trong dạy học vật lí về sự mở rộng phạm vi áp dụng của sự tương tự điện cơ sang những bài toán nghịch lí. Từ khóa: Tương tự, phương pháp dạy học, vật lí, dạy học, nghịch lí. 1. Mở đầu Câu nói nổi tiếng từ một nhà khoa học vào thời cổ đại “Sự hiểu biết của những thứ chưa biết nằm ở ngay những điều đã biết” đã cho thấy, ý thức về tầm quan trọng của suy luận tương tự đã tồn tại từ rất lâu. Một loạt các tri thức khoa học vật lí được hình thành trong lịch sử đã được Kuhn đúc kết trong cuốn sách “Tương tự dưới góc nhìn lịch sử, phương pháp luận và phương pháp dạy học” [1]. Trong cuốn sách này ông đã liệt kê rất nhiều các ví dụ sự hình thành các lí thuyết vật lí mới, trong đó ông có phân tích vai trò quan trọng của suy luận tương tự như là một công cụ khám phá tất yếu, không thể thiếu trong việc xây dựng các kiến thức vật lí. Với nhà nghiên cứu Glynn [2] ông còn chỉ ra, dù tương tự đóng vai trò là công cụ hình thành các lí thuyết, nhưng công cụ này .
