Bài viết trình bày việc xác định số lepton của các hạt trong các mô hình: 3-3-1 với fermion trung hòa, 3-3-1 với neutrino phân cực phải và 3-3-1 tối thiểu. Từ đó, chỉ ra các hạt có số lepton khác thông thường 1 đơn vị (các hạt lepton-sai). Chúng có thể là các ứng cử viên cho vật chất tối. | Các hạt lepton sai trong một số mô hình 3-3-1 TẠP CHÍ KHOA HỌC Khoa học Tự nhiên và Công nghệ, Số 14 (4/2019) CÁC HẠT LEPTON-SAI TRONG MỘT SỐ MÔ HÌNH 3-3-1 Dương Văn Lợi Trường Đại học Tây Bắc Tóm tắt: Trong bài báo này, tôi sẽ xác định số lepton của các hạt trong các mô hình: 3-3-1 với fermion trung hòa, 3-3-1 với neutrino phân cực phải và 3-3-1 tối thiểu. Từ đó, chỉ ra các hạt có số lepton khác thông thường 1 đơn vị (các hạt lepton-sai). Chúng có thể là các ứng cử viên cho vật chất tối. Từ khóa: Mô hình, lepton-sai, vật chất tối. 1. Giới thiệu Các kết quả thực nghiệm quan sát Vũ trụ cho thấy, Vũ trụ hiện tại chứa 68,3% năng lượng tối, 26,8% vật chất tối (DM), chỉ có 4,9% là vật chất thông thường (vật chất mà chúng ta quan sát được) [1]. Mặt khác, trong lý thuyết hạt cơ bản, mô hình thành công nhất hiện nay là Mô hình chuẩn (SM). Tuy vậy, SM lại không tồn tại hạt nào thỏa mãn tính chất của vật chất tối (trung hòa, thời gian sống đủ lớn, mật độ tàn dư.). Do đó, SM cần được mở rộng. Trong các hướng mở rộng SM, mở rộng đối xứng chuẩn phần điện yếu là hướng mở rộng tự nhiên hơn cả. Theo đó, các mô hình 3-3-1 đã được xây dựng. Hướng mở rộng này được phát triển bởi Valle, Pisano, Pleitez, Frampton, Foot, Long, Tran và một số tác giả khác [2-8]. Các mô hình 3-3-1 có nhiều ưu điểm như có thể kiểm chứng bởi thực nghiệm, không gian tham số ít bị giới hạn và cho giải thích hợp lý nhiều vấn đề ngoài SM như số thế hệ fermion bằng 3, khối lượng neutrino rất nhỏ và khác không. Các hạt mới xuất hiện trong các mô hình 3-3-1 nhưng không có trong SM đều có thể là các ứng cử viên cho DM. Những cố gắng đầu tiên trong việc xác định các ứng cử viên cho DM trong các mô hình 3-3-1 đã được thực hiện [9, 11]. Tuy nhiên, tính bền và mật độ tàn dư của chúng vẫn chưa được giải quyết triệt để. Tính bền của DM trong các mô hình 3-3-1 do các đối xứng khác gây ra cũng đã được thảo luận ngay sau đó nhưng cũng gặp phải các vấn .
