Bài viết nghiên cứu sự thay đổi hệ hình văn học trung đại Việt Nam qua những kiểu bứng trồng về ngôn ngữ nghệ thuật, thể loại văn học, và chức năng của thể loại qua trường hợp phú Nôm Phật giáo. Tư liệu khảo sát bao gồm bốn bài phú Nôm của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử từ thời Trần đến thời Lê. Kết quả nghiên cứu cho thấy tư tưởng nhất quán của ý niệm nghệ thuật thiền là nền tảng thống nhất cho mọi sự thay đổi hệ hình. | Sự thay đổi về hệ hình văn học: Trường hợp phú Nôm Phật giáo dòng Trúc Lâm Yên Tử Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 3 VAÊN HOÙA - LÒCH SÖÛ SÖÏ THAY ÑOÅI HEÄ HÌNH VAÊN HOÏC: TRÖÔØNG HÔÏP PHUÙ NOÂM PHAÄT GIAÙO DOØNG TRUÙC LAÂM YEÂN TÖÛ Traàn Troïng Döông* Heä hình vaên hoïc Phaät giaùo laø moät doøng chaûy vaên hoïc chieám vò trí khaù quan troïng trong lòch söû vaên hoïc Vieät Nam. Trong ñoù, phuù Noâm Phaät giaùo laø moät khoaûng goùc ít nhieàu cuõng ñöôïc quan taâm do giôùi nghieân cöùu vaên hoïc söû trong theá kyû vöøa qua thöôøng ñöôïc ñònh höôùng bôûi nhöõng quan nieäm veà caên cöôùc daân toäc (Vietnamese identity) hay nhöõng vaán ñeà chính trò-xaõ hoäi höõu quan. Vôùi moät soá taùc phaåm ñôøi Traàn hieän coøn, phuù Noâm Phaät giaùo ñöôïc coi nhö nhöõng daáu moác môû ñaàu, khoâng chæ rieâng cho phuù Noâm Vieät Nam, maø coøn laø söï khai môû cho lòch söû ngoân ngöõ vaø vaên hoùa baûn ñòa. Baøi vieát naøy seõ tieán haønh nghieân cöùu moät soá baøi phuù Noâm thuoäc doøng Truùc Laâm Yeân Töû goàm Cö traàn laïc ñaïo phuù cuûa Ñeä nhaát toå Truùc Laâm Ñieàu Ngöï Chuû Phaät Traàn Nhaân Toâng (1258-1308), Vònh Hoa Yeân töï phuù cuûa Ñeä tam toå Huyeàn Quang Toân Giaû Lyù Ñaïo Taùi (1284- 1334), Thieàn tòch phuù cuûa thieàn sö Chaân Nguyeân Tueä Ñaêng (1647-1726), Thieáu Thaát phuù cuûa Baïch Lieân Tieåu Só (?-?) ñeå thaáy roõ söï thay ñoåi veà heä hình vaên hoïc (paradigm)(1) vaø nhöõng ñoùng goùp cuûa theå loaïi taùc phaåm naøy ñoái vôùi lòch söû vaên hoïc vaø ngheä thuaät Phaät giaùo. 1. Quaù trình “nhaäp heä” cuûa ngoân ngöõ vaø chöùc naêng theå loaïi Phuù 賦 laø moät theå loaïi vaên hoïc baùc hoïc mang tính töø chöông cao ñoä, laø moät saûn phaåm thuoäc vaønh ñai vaên hoùa tieáng Haùn. Veà maët töø nguyeân, “phuù” laø moät khaùi nieäm ña nghóa vöøa troû loaïi hình taùc phaåm ñeå “tuïng ñoïc”(2) vöøa troû moät kieåu daïng ngheä thuaät phu dieãn coâng phu ñaïo ñöùc vaø kyõ xaûo ngoân töø, .
