Bài viết tìm hiểu về nghề buôn nước mắm bằng ghe bầu ở các địa phương: Thanh Hóa, Nghệ An, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phan Thiết vào đến tận Nam Bộ. Qua đó cho thấy nghề buôn nước mắm bằng ghe bầu là kênh phân phối chủ yếu mặt hàng này ở nước ta vào nửa đầu thế kỷ 20. | Nghề buôn nước mắm bằng đường thủy Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (130) . 2016 3 VĂN HÓA - LỊCH SỬ NGHỀ BUÔN NƯỚC MẮM BẰNG ĐƯỜNG THỦY Nguyễn Thanh Lợi* Lời dẫn Nước mắm là món “quốc hồn, quốc túy” của người Việt, làm nên bản sắc của ẩm thực Việt. Nó vừa là “món ăn”, vừa là gia vị không thể thiếu được trong mỗi bữa ăn của kẻ sang hay người nghèo. Ít nhất từ năm 997, nước mắm đã được ghi danh trong Đại Việt sử ký toàn thư qua việc đi triều cống cho nhà Tống ở Trung Quốc. Chuyện đi buôn nước mắm thôi cũng đã có một lịch sử hết sức phong phú, nó phản ánh một phương thức phân phối sản phẩm rất linh hoạt, về việc tiêu dùng một loại gia vị đặc biệt và xung quanh đó là biết bao câu chuyện về cuộc đời của dân buôn bằng đường thủy. Nghề buôn xuyên Việt Trước năm 1945, huyện Tĩnh Gia là nơi có nhiều người làm nước mắm nhất của tỉnh Thanh Hóa, ở Ba Làng có 50 nhà, Do Xuyên có 80 nhà sản xuất mặt hàng này. Những nhà buôn giàu có cất nhà tầng, mái ngói đỏ, nắm tất cả nguồn kinh tế trong vùng, có thuyền mành xuôi ngược các sông và kênh đào ở Bắc Kỳ cho tới Hà Nội. Họ quyết định giá cả thị trường, thuê nhân công, cho vay nặng lãi để sắm thuyền, lưới và họ cũng cho thuê thuyền đánh cá. Chỉ riêng ở Cự Nham (huyện Quảng Xương) đã có 50 nhà có thuyền buôn nước mắm và cũng chừng ấy nhà làm nước mắm bán cho các nhà có thời điểm trước 1945, nước mắm được bán tận Nam Định, Hà Nội với sản lượng lít/năm. Giai đoạn 1976-1995, Thanh Hóa sản xuất hàng vạn lít nước mắm, ngoài phục vụ trong tỉnh, còn bán cho các địa phương như Nam Định, Hà Nội, Phú Thọ.(1) Khi nhắc đến nước mắm Nghệ An, người đời hay dẫn câu thơ của Cao Bá Quát: Ngán thay cái mũi vô duyên Câu thơ thi xã, con thuyền Nghệ An. “Con thuyền Nghệ An” ấy chính là những thuyền mành chở nước mắm của các làng ven biển Nghệ An có nghề làm nước mắm như: Phong Cần, Phú Nghĩa, Văn Thai (huyện Quỳnh Lưu); Thanh Bích, Vạn Phần (huyện Diễn Châu); Cương Gián, .
