Khi dựng lên thành lũy bảo vệ sự độc đáo của truyền thống văn hóa, chúng ta đối diện trước biên giới văn hóa và biên độ dân tộc. Biên giới nào cần duy trì, bảo vệ như một thành lũy nhằm bảo lưu tính độc đáo và biên độ nào cần vượt qua như một rào cản gây trở ngại trên con đường phát triển? Bài viết này đề cập tới vấn đề trên giới hạn trong phạm vi nhạc cụ dân tộc. | Nhạc cụ truyền thống giữa biên giới văn hóa và biên độ dân tộc 96 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (138) . 2017 NHẠC CỤ TRUYỀN THỐNG GIỮA BIÊN GIỚI VĂN HÓA VÀ BIÊN ĐỘ DÂN TỘC Lê Hải Đăng* 1. Biên giới văn hóa và biên độ dân tộc Tính đến thời điểm hiện tại, nhạc cụ dân tộc đã có hơn nửa thế kỷ cộng tồn với nhạc cụ phương Tây trong các cơ sở đào tạo âm nhạc chuyên nghiệp nước ta. Trải qua nhiều tên gọi khác nhau, các loại nhạc cụ này nói chung vẫn nằm trong khoa Nhạc cụ dân tộc hay Âm nhạc dân tộc. So với nhạc cụ phương Tây, chúng ta hoàn toàn tìm thấy tính hợp lý của việc duy trì một khái niệm chung giúp nhận diện đối tượng. Song, hành động dán mác “Dân tộc” lên nhạc cụ truyền thống liệu có tạo điều kiện cho chúng phát huy lợi thế, cũng như phát triển thuận lợi trên đường hướng vượt biên giới văn hóa và biên độ dân tộc? Hãy thử nhìn nhận vấn đề này hơi xa một chút, thoát khỏi không gian, thời gian thực tại nhằm tìm kiếm con đường phát triển cho nhạc cụ truyền thống trong tương lai. Dựa vào công cụ vật chất để phát thanh là nhạc cụ, rõ ràng quyền phát ngôn và vai trò đại diện cho tiếng nói âm nhạc dân tộc ở nhạc cụ truyền thống bị kẹp giữa quá khứ văn hóa và tương lai dân tộc. Sự cởi mở về tư duy sáng tạo cho thấy, nhu cầu biểu đạt của nhạc cụ truyền thống sẽ bị cầm tù trong tòa thành văn hóa dân tộc nếu chỉ đóng vai trò phát ngôn của âm nhạc truyền thống như một sứ mệnh lịch sử, cho dù đã có nhiều thể nghiệm lẫn thử nghiệm nhắm vào nhóm đối tượng trên. Có nghĩa, từ lâu nhạc cụ truyền thống không chỉ nói tiếng nói của âm nhạc dân tộc. Ngược lại, nhiều nhạc cụ dân tộc đã sớm bị thay đổi cấu trúc phím định âm, “hệ từ vựng” khiến cho chúng không còn khả năng thể hiện một cách trung thực ngôn ngữ âm nhạc truyền thống. Khái niệm dân tộc khoác lên trên nhạc cụ truyền thống thực tế đã phân mảnh thành nhiều ý nghĩa, nội hàm khác nhau. Việc ký thác tính dân tộc lên hình dáng và tên gọi của dụng cụ tạo âm tự thân đã bị .
