Sông An Cựu vốn dĩ là một dòng sông tự nhiên cổ xưa, đóng vai trò quan trọng trong hệ thống Sông Hương trên địa bàn Thừa Thiên Huế từ trước Công nguyên. Do kiến tạo địa lý và thay đổi đột ngột về chế độ thủy văn nên nước chuyển dòng làm con sông bị giảm lưu lượng nước, bồi lấp, thu hẹp dần và đứt đoạn, đánh mất vai trò là nguồn cung cấp nước chính cho phá Hà Trung-đầm Cầu Hai và cửa biển Tư Hiền kể từ đầu thế kỷ XV. Bài viết này nhằm thử phác họa lại diện mạo địa lý của dòng sông cổ có số phận ly kỳ và lắm tên đó. | Đi tìm diện mạo của một dòng sông cổ: Sông An Cựu Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (149) . 2018 11 ĐI TÌM DIỆN MẠO CỦA MỘT DÒNG SÔNG CỔ: SÔNG AN CỰU Nguyễn Quang Trung Tiến* Sông An Cựu vốn dĩ là một dòng sông tự nhiên cổ xưa đóng vai trò quan trọng trong hệ thống Sông Hương trên địa bàn Thừa Thiên Huế từ trước Công nguyên, do kiến tạo địa lý và thay đổi đột ngột về chế độ thủy văn nên nước chuyển dòng làm con sông bị giảm lưu lượng nước, bồi lấp, thu hẹp dần và đứt đoạn, đánh mất vai trò là nguồn cung cấp nước chính cho phá Hà Trung-đầm Cầu Hai và cửa biển Tư Hiền kể từ đầu thế kỷ XV; để rồi hơn 400 năm sau, khi được nạo vét, kết nối khơi thông trở lại nhằm phục vụ việc tưới tiêu đồng ruộng và giao thông thủy nội địa quy mô nhỏ kể từ đầu thế kỷ XIX, nó lại bị nhận lầm là “con sông đào”. Ảnh 1: Sông An Cựu [Fu-kam] trong tổng thể địa mạo, thủy văn vùng đông nam Thừa Thiên thế kỷ XIX. (Nguồn: George N. Curzon, The Geographical Journal, Vol II, No3, September 1893). * Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế. 12 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (149) . 2018 Cũng vì “chết” đi ngót nửa thiên niên kỷ rồi “sống lại” nhờ khơi vét, sự liền mạch hay nhất quán về tên gọi của dòng sông xưa cổ đã biến mất theo thời gian, thay vào đó là những địa danh đời sau, nơi có những đoạn sông chảy qua, được lấy làm tên sông, mỗi nơi một tên, tạo thành cả chuỗi tên sông; nên dù đã được nhà nước thời Nguyễn đặt cho một cái tên chính thức và thống nhất toàn bộ dòng sông là Lợi Nông, đến nay dòng sông vẫn cứ mang nhiều tên, và mỗi người, mỗi nơi cứ gọi mỗi cách tùy theo địa phương hay nhận thức. 1. Vị trí địa lý Sông An Cựu [tạm gọi theo tên được dùng trên bản đồ vệ tinh hiện nay, sẽ nói cụ thể ở phần tên sông] là một chi lưu của hệ thống Sông Hương, điểm khởi đầu từ vị trí chính giữa Cửa Khâu,(1) nơi làn nước giao nhau giữa bờ nam Sông Hương và sông An Cựu đoạn gần phía đuôi cồn Dã Viên, ở tọa độ 16°27’”N và .
