Quốc triều hình luật hay bộ luật Hồng Đức thể hiện một trình độ phát triển cao của tư tưởng pháp luật Đại Việt, mang những giá trị nhân văn, nhân đạo sâu sắc, phản ánh một cách phong phú, đa dạng đời sống và tập quán của xã hội Đại Việt trong thế kỷ XV. | Góp thêm ý kiến về giá trị của Bộ luật Hồng Đức Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP Số 13 năm 2008 GÓP THÊM Ý KIẾN VỀ GIÁ TRỊ CỦA BỘ LUẬT HỒNG ĐỨC TRẦN THỊ THANH THANH* Trong quá trình xây dựng và hoàn chỉnh nhà nước trung ương tập quyền, các hoạt động lập pháp của triều Lê đã được chú trọng và thể hiện trên nhiều mặt của đời sống xã hội. Quá trình xây dựng hệ thống pháp luật được bắt đầu ngay sau khi cuộc kháng chiến chống Minh thắng lợi (1427) và bước hoàn thiện căn bản là sự ra đời của bộ Quốc triều hình luật, còn được gọi là Bộ luật Hồng Đức. Khi chiến tranh vừa kết thúc, trong tình hình xã hội nhiều rối loạn, chồng chất khó khăn, Lê Lợi bàn ngay việc định pháp luật, nói rõ mục đích rằng: “Từ xưa tới nay, trị nước phải có pháp luật, không có pháp luật thì sẽ loạn. Cho nên học tập thời xưa đặt ra pháp luật là để dạy các tướng hiệu, quan lại, dưới đến dân chúng trăm họ biết thế nào là thiện, là ác, điều thiện thì làm, điều chẳng lành thì tránh, chớ để đến nỗi phạm pháp" . Trong triều Lê Thái Tổ (1428-1433), nhà nước đã ban hành các điều luật đầu tiên về hành chính và ổn định xã hội, các lệnh về kiện tụng, hình phạt, phân chia ruộng đất công làng xã. Những kẻ phạm tội lười biếng, tụ tập cờ bạc uống rượu bị trừng trị rất nặng “đánh bạc bị chặt 5 ngón tay, đánh cờ bị chặt 1 phân ngón tay, vô cớ tụ tập uống rượu bị xử phạt 100 trượng” . Đây là những cơ sở lập pháp ban đầu để các triều vua sau tập hợp, bổ sung thành hệ thống và xây dựng nên bộ luật hoàn chỉnh của vương triều. Dưới triều Lê Thái Tông (1433-1442), một số quy tắc xét xử kiện tụng, một số điều luật cấm hối lộ đã được ban hành thêm, bắt buộc các hình quan khi xét xử phải dựa vào luật: "Khi xử án phải căn cứ vào các điều chính trong luật mà xét xử, còn căn cứ vào điều nào để xử một tội nào thì phải tham khảo luật hình rồi trình cho đại thần thái giám, đài quan và 5 đạo cùng nhau xem xét, nếu các quan ấy đều cho là phải thì sau mới quyết định. Đó là vì .
