Bài viết này, xuất phát từ mối quan hệ giữa các vai giao tiếp, thông qua phần định lượng được xử lý bằng phần mềm thống kê SPSS, thử khảo sát đặc điểm LS của nghi thức (NT) bác bỏ trong tiếng Việt. | Lịch sự và quan hệ liên nhân trong nghi thức bác bỏ tiếng Việt Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP Tạ Thị Thanh Tâm LỊCH SỰ VÀ QUAN HỆ LIÊN NHÂN TRONG NGHI THỨC BÁC BỎ TIẾNG VIỆT Tạ Thị Thanh Tâm* 1. Lịch sự (LS) là một thuộc tính thuộc phạm trù ứng xử của con người trong giao tiếp, đó là một nhân tố quan trọng để duy trì và điều hòa các mối quan hệ, nó chi phối không những đối với quá trình vận động hội thoại mà cả đối với hiệu quả giao tiếp. Dù xuất phát từ quan điểm tiếp cận nào, chuẩn mực xã hội hay chiến lược giao tiếp, nói đến LS là nói đến quan hệ liên nhân (QHLN), ở đó ngôn ngữ không chỉ cung cấp những phương tiện mà còn hình thành nên những định chế có tính chất ràng buộc và bản chất của LS, suy cho cùng là thiết lập và cân bằng mối quan hệ hài hoà giữa người nói (speaker / S) và người nghe (hearer / H). Với ý nghĩa này, LS không chỉ là phương thức mà còn là điều kiện của cuộc sống xã hội. Bài viết này, xuất phát từ mối quan hệ giữa các vai giao tiếp, thông qua phần định lượng được xử lý bằng phần mềm thống kê SPSS, thử khảo sát đặc điểm LS của nghi thức (NT) bác bỏ trong tiếng Việt. 2. Trong nhận thức của chúng tôi, LS là cách ứng xử biết người, biết ta, và phù hợp với chuẩn tắc xã hội. Còn NTGT là một tập hợp các dấu hiệu được quy định trong quá trình giao tiếp của một cộng đồng nói một thứ tiếng nhất định. Những NT này hàm chứa trong nó một trình tự chặt chẽ với những hành động cụ thể, hành động ngôn ngữ và phi ngôn ngữ, mà cả S và H phải tuân thủ. Theo các nhà ngữ dụng học, QHLN có thể khảo sát trên hai trục: trục ngang, tức trục khoảng cách (distance) hay còn gọi là trục thân cận, và trục dọc, còn gọi là trục vị thế xã hội hay trục quyền uy (power) [2, tr. 17 và 5, tr. 121]. Rõ ràng, đối với mọi NTGT, hai trục trên chi phối đến chiến lược phát ngôn, chiến lược thụ ngôn và ảnh hưởng không nhỏ đến thang độ LS. Tuy nhiên, nếu như trong trục trước, QHLN có phần nổi trội và dễ quan sát, thì ở trục sau, chúng lại bị .
