Bài này nghiên cứu về hệ sông Bạch Đằng và cửa biển Bạch Đằng từ góc độ của địa lý học lịch sử. Qua khai thác các nguồn bản đồ cổ, thi liệu cổ, sử liệu Hán văn, bài viết nghiên cứu điện cách địa lý của dòng sông cổ Bạch Đằng bằng thao tác bóc lớp niên đại của địa danh học lịch sử. Kết quả cho thấy, sông Bạch Đằng từ thế kỷ 10-16 bắt đầu từ Lục Đầu Giang ra đến biển là dòng chảy chính của Sông Hồng. Cửa sông Bạch Đằng là một hệ thủy văn phức hợp, là cửa biển hệ sông với đặc điểm đa sông - đa cửa, chiếm vị trí địa chính trị quan trọng trong lịch sử Việt Nam. | Sông Bạch Đằng và cửa biển Bạch Đằng Nghiên cứu Địa lý học lịch sử Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển số 2 154 . 2019 3 VĂN HÓA - LỊCH SỬ SÔNG BẠCH ĐẰNG VÀ CỬA BIỂN BẠCH ĐẰNG NGHIÊN CỨU ĐỊA LÝ HỌC LỊCH SỬ Trần Trọng Dương I. Cửa Bạch Đằng - sông Bạch Đằng hiện nay Cửa Nam Triệu 南趙海口 hay cửa Bạch Đằng 白藤 白滕 là cửa của hệ sông Bạch Đằng dài 43km thuộc hệ thống sông Kinh Thầy sông Thái Bình Sông Hồng ngày nay. 1 Đây ranh giới giữa Hải Phòng và Quảng Ninh. Bờ phía bắc là các huyện Yên Hưng - Uông Bí - Đông Triều của tỉnh Quảng Ninh bờ phía nam là Cát Hải - An Hải - Thủy Nguyên của Hải Phòng và huyện Kinh Môn của tỉnh Hải Dương. Phía bắc của cửa Nam Triệu là cửa Sông Nam đảo Hà Nam cửa Sông Chanh của tỉnh Quảng Ninh phía nam là đảo Đình Vũ Cửa Cấm cửa Lạch Tray của Hải Phòng. Chắn ngoài cửa Nam Triệu là Cát Hải và quần đảo Cát Bà. Hình 1 Vùng cửa biển Bạch Đằng Ảnh vệ tinh Spot ngày 01 3 2008 CNES France . Nguồn Trần Đức Thạnh 2013 15 . Cửa Bạch Đằng là một cấu trúc estuary hình phễu nửa kín chịu động lực ngoại sinh ưu thế của thủy triều thiên về xói lở xâm thực nơi mà dòng bồi tích chủ yếu dọc theo bờ tây nam trong điều kiện nhật triều biên độ lớn. 2 Cửa Bạch Đằng có bình phong là đảo Cát Bà chặn ngoài khiến cho nó ít chịu tác động của sóng khơi Viện Nghiên cứu Hán Nôm. 4 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển số 2 154 . 2019 từ đông vỗ vào mà chủ yếu chỉ có các sóng nhỏ từ nam đi lên điều này đã quy định tính chất nửa kín của cửa. 3 Tính nửa kín là điều kiện tiên quyết để hình thành trung tâm cảng thị. Sự thuận tiện giao thông là yếu tố cơ bản để tạo nên vị thế địa chính trị geopolitics 4 địa chiến lược geostrategics của Bạch Đằng. Vùng cửa biển và hệ sông này có các dải núi Kiến An - Đồ Sơn chắn ở tây nam Mạo Khê - Yên Lập chặn phía bắc quần đảo Cát Bà ở phía đông. 5 Vùng cửa biển Bạch Đằng hiện có cấu trúc dạng phễu điển hình đang chịu động lực thủy triều gây xói lở. Cách nay khoảng 500-700 năm đây từng là một bộ phận của châu thổ Sông Hồng với đường bờ biển lấn xa hơn .
