Bài viết trình bày về trận đánh giữa quân Tây Sơn và nhà Thanh năm Kỷ Dậu (1789) tuy mới diễn ra cách đây hơn 200 năm, nhưng những tài liệu đầu tay (firsthand accounts) từ chính những người tận mắt chứng kiến trận đánh, đặc biệt là từ phía nước ta ghi chép lại hầu như không còn gì – đây là một mất mát lớn cho các sử gia Việt Nam khi muốn nghiên cứu tường tận về trận đánh lịch sử này. | Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển số 3 157 . 2020 99 TƯ LIỆU TRẬN KỶ DẬU TỪ TÀI LIỆU GỐC CỦA NHÀ THANH Nguyễn Duy Chính dịch Trận đánh Tây Sơn - Thanh đầu năm Kỷ Dậu 1789 tuy chỉ mới hơn 200 năm nhưng tài liệu đầu tay firsthand accounts từ chính những người trong cuộc ghi chép lại và tận mắt chứng kiến của phía nước ta hầu như không còn gì gây khó khăn cho những ai muốn nghiên cứu cho tường tận về một trận đánh lịch sử. Tới gần đây chúng ta có thể đưa thêm một số ghi chép của các giáo sĩ Tây phương nhưng cũng đều chỉ là nghe người khác nói lại nên miêu tả có phần mơ hồ nhất là từ những nguồn dân gian thường hay phóng đại bịa đặt như thói thường của những người ít học. Tuy nhiên trong văn khố Trung Hoa chúng ta còn tìm được một số bản tâu tấu bản từ các quan địa phương có liên quan trực tiếp đến chiến dịch này. Qua nhiều năm ly loạn tài liệu lưu trữ đời Thanh cũng đã nhiều lần bị đưa ra ngoài bán theo dạng đồng nát một số khác lưu lạc ra nước ngoài nên việc tìm lại những văn kiện gốc không dễ dàng đôi khi còn do duyên may hơn là công phu tìm kiếm. 1 Trước đây khi khai thác tài liệu của Trung Hoa liên quan đến việc nhà Thanh đem quân sang xâm lược nước ta năm Mậu Thân - Kỷ Dậu các sử gia Việt Nam chỉ tiếp cận được với những tài liệu thứ cấp. Ngoài bản dịch Càn Long chinh vũ An Nam ký của Giáo sư Hoàng Xuân Hãn 2 những tham khảo khác thường nhắc đến Thanh thực lục Cao Tông Thuần Hoàng Đế thực lục nhưng việc nghiên cứu còn nhiều hạn chế vì Thực lục là sử triều đình thường chỉ nhấn mạnh vào những chi tiết có lợi cho bản triều. Khoảng 20 năm trước dịch giả Hồ Bạch Thảo có dịch hai cuốn Cao Tông thực lục thượng và hạ New Jersey Thư Ấn quán 2004-5 sau này được gom vào trong Thanh thực lục Quan hệ Thanh - Tây Sơn cuối thế kỷ XVIII - đầu thế kỷ XIX. Hà Nội Hà Nội 2010 . Một số tác giả trong và ngoài nước cũng dịch phần Việt Nam trích từ Thanh sử cảo. 3 Thanh sử cảo là bộ sử tương đối quy mô và đầy đủ trong việc nghiên cứu về tổ chức và định chế triều Thanh nhưng riêng về .
