Bài viết miêu tả đặc điểm vai nghĩa của một số vị từ tri giác mang nghĩa phái sinh trong tiếng Việt, từ đó chỉ ra sự khác biệt về vai nghĩa giữa vị từ tri giác với vị từ tri giác đã chuyển nghĩa. | TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ Trường Đại học Khoa học ĐH Huế Tập 19 Số 3 2021 ĐẶC ĐIỂM VAI NGHĨA CỦA MỘT SỐ VỊ TỪ TRI GIÁC MANG NGHĨA PHÁI SINH TRONG TIẾNG VIỆT Nguyễn Thị Thu Hà Khoa Ngữ văn Trường Đại học Khoa học Đại học Huế Email thuhadhkhh@ Ngày nhận bài 01 10 2021 ngày hoàn thành phản biện 4 10 2021 ngày duyệt đăng 02 11 2021 TÓM TẮT Từ quan điểm của ngữ pháp chức năng vị từ có bản chất ngữ nghĩa khác nhau sẽ quy định một tập hợp gồm các vai nghĩa khác nhau. Vị từ chỉ hoạt động tri giác khi chuyển nghĩa sang các trường nghĩa khác sẽ có sự thay đổi các yếu tố đi kèm theo đó các vai nghĩa cố hữu của một vị từ tri giác sẽ được thay thế bởi các vai nghĩa khác phù hợp với nghĩa mới mà nó đảm nhận. Bài báo miêu tả đặc điểm vai nghĩa của một số vị từ tri giác mang nghĩa phái sinh trong tiếng Việt từ đó chỉ ra sự khác biệt về vai nghĩa giữa vị từ tri giác với vị từ tri giác đã chuyển nghĩa. Từ khoá phái sinh ngữ nghĩa vị từ vị từ tri giác vai nghĩa. 1. MỞ ĐẦU Bị chi phối bởi cấu trúc mệnh đề của logic học ngữ pháp truyền thống xem kết cấu câu gồm hai thành phần chính chủ ngữ - vị ngữ và hai thành phần này có quan hệ ngang bằng nhau. Vượt lên tư tưởng này ngữ pháp chức năng của Tèsniere 1959 dẫn theo 7 với cấu trúc tham tố của vị từ verb s structure arguments đã chú ý v ai trò quyết định của vị từ trong cấu trúc ngữ pháp - ngữ nghĩa của câu mỗi v ị từ biểu hiện một màn kịch nhỏ được thể hiện qua các diễn tố và chu tố. Tiếp thu từ Tèsniere Fillmore 1968 đã đưa ra một số vai nghĩa semantic roles mà ông cho là có tính phổ quát có thể tìm thấy trong mọi ngôn ngữ phản ánh một phương diện chung trong cách thức chúng ta tri nhận về thế giới. Danh sách các vai nghĩa về sau đã được nhiều nhà ngôn ngữ học bổ sung Chafe Dik Dixon Parson. và là một danh sách để ngỏ. Theo Simon 1978 quan hệ giữa các yếu tố trong câu thể hiện hai chức năng Chức năng ngữ nghĩa tác thể đích tiếp thể. agent goad recipient. Chức năng cú pháp chủ ngữ bổ ngữ subject object 1 . 27 .
