Việt Nam Sử Lược Trịnh Nguyễn Phân Tranh 1. Họ Trịnh xưng chúa miền Bắc 2. Họ Nguyễn xưng chúa miền Nam 1. Họ Trịnh Xưng Chúa Miền Bắc. Từ khi Trịnh Tùng dứt được họ Mạc, thu giang sơn lại cho nhà Lê rồi, mỗi ngày một kiêu hãnh, chiếm giữ lấy quyền chính trị và lại hà hiếp nhà vua. Họ Nguyễn ở trong Thuận-hóa thấy họ Trịnh chuyên quyền, cũng tự xưng độc-lập ở miền Nam, làm thành ra Nam Bắc đôi nơi và gây nên sự chiến tranh rất là tàn-hại cho nước nhà. . | Việt Nam Sử Lược Trịnh Nguyễn Phân Tranh 1. Họ Trịnh xưng chúa miền Bắc 2. Họ Nguyễn xưng chúa miền Nam 1. Họ Trịnh Xưng Chúa Miền Bắc. Từ khi Trịnh Tùng dứt được họ Mạc thu giang sơn lại cho nhà Lê rồi mỗi ngày một kiêu hãnh chiếm giữ lấy quyền chính trị và lại hà hiếp nhà vua. Họ Nguyễn ở trong Thuận-hóa thấy họ Trịnh chuyên quyền cũng tự xưng độc-lập ở miền Nam làm thành ra Nam Bắc đôi nơi và gây nên sự chiến tranh rất là tàn-hại cho nước nhà. Năm Kỷ-Hợi 1599 đời vua Thế-tông nhà Lê Trịnh Tùng thu-xếp xong việc thông sứ với nhà Minh và đã chịu nhường đất Cao-bằng cho con- cháu nhà Mạc rồi trong nước đã yên dần bèn tự xưng làm Đô-nguyên-súy Tổng-quốc-chính Thượng-phu Bình-an-vương rồi định lệ cấp bổng cho vua được thu thuế 1 000 xã gọi là lộc thượng-tiến cấp cho vua 5 000 lính để làm quân túc-vệ. Còn những việc đặt quan thu thuế bắt lính trị dân đều thuộc về họ Trịnh cả. Chỉ có khi nào thiết triều hay là tiếp sứ thì mới cần đến vua mà thôi. Từ đó về sau họ Trịnh cứ thế tập làm vương tục gọi là chúa Trịnh. Uy quyền họ Trịnh bấy giờ hống-hách như thế và các quan lại theo về họ Trịnh cả. Giả-sử Trịnh Tùng có muốn dứt nhà Lê đi mà làm vua thì cũng không khó gì. Tuy vậy mà Trịnh Tùng không dám làm là tại sao Tại lẽ rằng ở phía Bắc sợ nhà Minh sinh sự lôi thôi lại có họ Mạc còn giữ đất Cao-bằng nhỡ có làm điều gì phản-trắc thì e quân nghịch nổi lên lấy thù Lê thảo Trịnh làm cớ. Và chăng mặt Nam còn có họ Nguyễn thế-lực cũng chẳng kém-hơn gì mà lại có ý độc-lập để tranh quyền với họ Trịnh. Chi bằng không lấy nước cũng như lấy nước không làm vua mà lại hơn vua. Vì bao giờ có phải đi đánh-dẹp nơi nào vẫn lấy lệnh thiên tử mà sai khiến mọi người không ai bắt-bẻ gì được. Bởi thế cho nên họ Trịnh đành chịu ngôi thứ nhì trong nước mà giữ quyền cả nước. 2. Họ Nguyễn Xưng Chúa Miền Nam. Nguyên khi xưa ông Nguyễn Kim khởi-nghĩa giúp nhà Lê đánh nhà Mạc đi lấy được đất Thanh- nghệ rồi sau đem quân ra đánh Sơn-nam bị hàng tướng nhà Mạc nhà Mạc là Dương chấp Nhất đánh thuốc độc .
