Việt Nam Sử Lược Công Việc Họ Nguyễn Làm Ở Miền Nam 1. Quan-chế 2. Thi-cử 3. Việc võ-bị 4. Việc thuế-khóa 5. Số tiền chi-thu trong nước 6. Lấy đất Chiêm-thành 7. Mở đất Nam Việt và sự giao-thiệp với Chân-lạp 8. Việc giao-thiệp với nước Tiêm-la 9. Việc lập dinh định phủ Họ Nguyễn đã giữ riêng một cõi ở phía nam, lập ra nghiệp chúa, lưu- truyền đời nọ qua đời kia, bởi vậy cho nên chính-trị, thuế-lệ, binh-lính, việc gì cũng tự sửasang và xếp đặt lấy như là một nước tự-chủ vậy. . | Việt Nam Sử Lược Công Việc Họ Nguyễn Làm Ở Miền Nam 1. Quan-chế 2. Thi-cử 3. Việc võ-bị 4. Việc thuế-khóa 5. Số tiền chi-thu trong nước 6. Lấy đất Chiêm-thành 7. Mở đất Nam Việt và sự giao-thiệp với Chân-lạp 8. Việc giao-thiệp với nước Tiêm-la 9. Việc lập dinh định phủ Họ Nguyễn đã giữ riêng một cõi ở phía nam lập ra nghiệp chúa lưu- truyền đời nọ qua đời kia bởi vậy cho nên chính-trị thuế-lệ binh-lính việc gì cũng tự sửa-sang và xếp đặt lấy như là một nước tự-chủ vậy. 1. Quan-Chế. Lúc họ Nguyễn chưa ra mặt chống nhau với họ Trịnh thì quan-lại vẫn ở ngoài Bắc bổ vào nhưng mà từ khi chúa Sãi là Nguyễn Phúc Nguyên không chịu nộp thuế cho nhà Lê và đem quân chống giữ với quân họ Trịnh ở bắc Bố-Chính thì các quan-viên đều do chúa Nguyễn đặt lấy cả. Ở Chính dinh là chỗ chúa đóng thì đặt tam-ty để giúp chúa coi việc chính- trị. Tam-ty là Xá sai-ty Tướng-thần-lại-ty Lệnh-sử-ty. 1. Xá-sai-ty giữ việc từ tụng văn án. Có quan Đô-tri Ký-lục làm đầu. 2. Tướng-thần-lại-ty giữ việc thu tiền thu thuế chi-phát lương- thực cho quan các đạo. Có quan cai-bạ làm đầu. 3. Lệnh-sử-ty giữ việc tế tự tết nhất và việc chi-cấp lương cho quân ở chính dinh. Có quan Nha-úy làm đầu. Mỗi ty lại có quan Cai-hợp Thủ-hợp và các lại-ti để làm mọi việc. Ở ngoài các dinh thì có nơi chỉ đặt có một Lệnh-sử-ty kiêm cả việc Xá-sai-ty và Tướng-thần-lại-ty có nơi thì đặt Xá-sai-ty và Lệnh-sử-ty để coi việc quân dân từ tụng đinh điền sổ sách thuế khóa . nghĩa là tùy nơi quan-trọng hay là không mà thêm bớt quan-viên. Ở phủ huyện thì đặt tri-huyện tri-phủ để coi việc từ tụng thuộc hạ thì có đề-lại thông-lại chuyên việc khám xét. Lại có huấn đạo lễ-sinh chuyên việc tế-tự ở chỗ sở tại. Còn việc thu thuế thì đặt quan khác để coi về việc ấy. Đến đời chúa Thượng Nguyễn phúc Lan 1635-1648 lại đặt thêm chức nội-tả ngoại-tả nội-hữu ngoại-hữu gọi là tứ trụ để giúp chúa trị dân. về đàng quan võ thì đặt chức chưởng-đinh chưởng-cơ cai-cơ cai-đội để coi việc binh. 2. Thi Cử. Năm Đinh-Hợi 1674 chúa Nguyễn mở khoa thi gọi
