Nếu ta chú ý đến sự phát triển hết sức to lớn của năng suất lao động xã hội, dù chỉ là trong 30 năm lại đây thôi so với các thời kỳ trước, đặc biệt nếu ta chú ý đến cái khối lượng to lớn của tư bản cố định - không kể bản thân máy móc - đã gia nhập vào toàn bộ quá trình sản xuất xã hội, thì điều khó khăn từ trước tới nay vẫn làm cho các nhà kinh tế học băn khoăn - cụ thể là làm thế nào để giải thích hiện. | b¶n cho vay nµo còng chØ tháa m·n víi lîi tøc mµ th«i ®©u. §iÒu ®ã kh«ng cã liªn quan g× ®Õn møc tû suÊt lîi nhuËn chung, v× ®øng vÒ tû suÊt lîi nhuËn chung mµ nãi, th× lîi nhuËn = lîi tøc + lîi nhuËn ®ñ c¸c lo¹i + ®Þa t«, vµ sù ph©n phèi gi÷a c¸c ph¹m trï riªng biÖt nµy còng kh«ng liªn quan g× ®Õn tû suÊt lîi nhuËn chung c¶. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ nh÷ng t b¶n Êy, mÆc dÇu ®îc ®Çu t vµo trong c¸c xÝ nghiÖp s¶n xuÊt lín, nhng sau khi ®· trõ hÕt mäi kho¶n chi phÝ, th× còng chØ ®em l¹i nh÷ng lîi tøc lín hay nhá mµ ngêi ta gäi lµ lîi tøc cæ phÇn: ch¼ng h¹n nh trong ngµnh ®êng s¾t. Bëi vËy nh÷ng t b¶n nµy kh«ng tham dù vµo viÖc san b»ng tû suÊt lîi nhuËn chung, v× chóng cã mét tû suÊt lîi nhuËn thÊp h¬n tû suÊt trung b×nh. NÕu chóng tham dù vµo ®ã, th× tû suÊt trung b×nh l¹i cµng thÊp h¬n n÷a. §øng vÒ mÆt lý luËn, ngêi ta còng cã thÓ gép c¶ nh÷ng t b¶n Êy vµo, vµ nh vËy ngêi ta sÏ cã mét tû suÊt lîi nhuËn thÊp h¬n c¸i tû suÊt h×nh nh ®ang tån t¹i vµ cã t¸c dông quyÕt ®Þnh thùc sù ®èi víi c¸c nhµ t b¶n, - ngêi ta sÏ cã mét tû suÊt lîi nhuËn thÊp h¬n v× chÝnh trong nh÷ng xÝ nghiÖp nµy, t b¶n bÊt biÕn cao h¬n hÕt so víi t b¶n kh¶ biÕn.
