Will Durant Lịch Sử Văn Minh Trung Hoa Dịch giả: Nguyễn Hiến Lê CHƯƠNG III CÁC NHÀ THEO CHỦ NGHĨA XÃ HỘI VÀ CÁC NHÀ CHỦ TRƯƠNG VÔ CHÍNH PHỦ. Hai thế kỉ sau khi Khổng tử mất là những thế kỉ tranh biện, tà giáo. | Will Durant Lịch Sử Văn Minh Trung Hoa Dịch giả Nguyễn Hiến Lê CHƯƠNG III CÁC NHÀ THEO CHỦ NGHĨA XÃ HỘI VÀ CÁC NHÀ CHỦ TRƯƠNG VÔ CHÍNH PHỦ Hai thế kỉ sau khi Khổng tử mất là những thế kỉ tranh biện tà giáo. Thấy cái thú của triết lí rồi vài nhà như Huệ tử và Công Tôn Long giỡn với khoa luận lí nghĩ ra những điều nghịch lí nguỵ biện không kém gì Zénon 1 . Các triết gia đổ xô lại Lạc Dương như ở Ấn Độ và Hi Lạp họ đổ xô về Bénarès và Athènes cũng vào thời đại ấy. Ở Lạc Dương cũng như ở Athènes người ta được tự do tư tưởng tự do ngôn luận nhờ vậy mà Athènes thành trung tâm văn hóa của miền Địa Trung Hải. Các nhà nguỵ biện mà người ta gọi là tung hoành gia ùa lại kinh đô sẵn sàng dạy nghệ thuật thuyết phục về bất kì đề tài gì cho bất kì ai. Ở Lạc Dương chúng ta cũng gặp Mạnh tử môn đệ của Khổng tử Trang tử môn đệ nổi danh nhất của Lão tử Tuân tử người chủ trương thuyết tính ác và Mặc tử người lập ra thuyết kiêm ái. 1. Mặc Địch người vị tha Một nhà luận lí thời cổ - Có tinh thần Ki Tô và đả đảo chiến tranh Mạnh tử kẻ thù của Mặc tử bảo Mặc tử lấy kiêm ái làm chủ nghĩa dầu nhẵn trán mòn gót 2 mà lợi cho thiên hạ thì cũng làm Tận tâm thượng -26 . Mặc Địch cũng sanh ở Lỗ như Khổng tử và sau khi Khổng mất được ít lâu thì danh của Mặc lên tới tột đỉnh. Ông chê đạo của Khổng tử không thi hành được và đưa ra thuyết kiêm ái yêu mọi người như nhau không kể thân sơ . Trong số các luận lí gia Trung Quốc ông là người lí sự bậy nhất. Theo ông vấn đề luận lí rất giản dị. Nó phải có ba biểu chuẩn 3 tam biểu . Thế nào là ba biểu chuẩn 1. Có biểu chuẩn căn cứ vào việc xem xét bản thuỷ. Xét bản thuỷ ở đâu -Trên thì xét công việc các bậc thánh nhân đời xưa. 2. Có biểu chuẩn căn cứ vào việc quan sát sự cố. Quan sát sự cố ở đâu -Dưới thì quan sát sự tình của trăm họ. 3. Có biểu chuẩn căn cứ vào kết quả ứng dụng. Xem xét kết quả ứng dụng ở đâu - Ở việc ứng dụng vào hành chánh xem có phù hợp với quyền lợi của trăm họ nhân dân nhà nước không. Phi mệnh thượng . Từ phép luận lí đó Mặc Địch rán .
