Nguyễn Bá Lân sinh năm Canh Thìn (1700) tại xã Cổ Đô, huyện Tiên Phong (cũ), trấn Sơn Tây xưa (nay thuộc huyện Ba Vì, tỉnh Hà Tây). Thân sinh ông là Nguyễn Công Hoàn nổi tiếng một thời về văn chương, được xếp hàng thứ ba trong "tứ hổ" ở kinh thành Thăng Long xưa (nhất Quỳnh, nhị Nhan, tam Hoàn, tứ Tuấn). Ông Hoàn học giỏi, nhưng lại lận đận về đường khoa cử, không đỗ đạt gì, chỉ chuyên nghề dạy học, các chức tước của ông như Đại lý tự thừa, Hiển cung đại phu, Đông. | Nguyễn Bá Lân N guyễn Bá Lân sinh năm Canh Thìn 1700 tại xã Cổ Đô huyện Tiên Phong cũ trấn Sơn Tây xưa nay thuộc huyện Ba Vì tỉnh Hà Tây . Thân sinh ông là Nguyễn Công Hoàn nổi tiếng một thời về văn chương được xếp hàng thứ ba trong tứ hổ ở kinh thành Thăng Long xưa nhất Quỳnh nhị Nhan tam Hoàn tứ Tuấn . Ông Hoàn học giỏi nhưng lại lận đận về đường khoa cử không đỗ đạt gì chỉ chuyên nghề dạy học các chức tước của ông như Đại lý tự thừa Hiển cung đại phu Đông Các đại học sĩ Kim tử vinh lộc đại phu Hàn lâm viện Thừa chỉ. đều do có con là Nguyễn Bá Lân thăng chức lớn nên cha được phong tặng theo tục lệ ngày trước. Nguyễn Bá Lân học với cha từ năm 15 tuổi được cha rèn cặp rất nghiêm khắc. Cách dạy con của ông đồ Hoàn khá đặc biệt không chuộng nhồi nhét bắt học nhiều như các thầy đồ khác mà có sự chọn lọc trên cơ sở cuộc đời dạy học của bản thân mình. Từ khi còn ít tuổi Nguyễn Bá Lân vốn rất ham đọc sách và ham tìm hiểu thế giới bên ngoài. Chuyện kể lại rằng thường ngày trên án của ông lúc nào bên trái cũng đặt bản đồ bên phải đặt sách vở để khi đọc sách nếu cần thì tra cứu. Có một điều rất độc đáo trong cách dạy học của cha Nguyễn Bá Lân đó là tìm cách phát huy tính năng động sáng tạo bồi dưỡng óc thông minh nhanh nhạy của người học trò - mà cũng chính là con mình trên một tinh thần thi đua bình đẳng với con nếu mình bị thua thì cũng đòi hỏi được xử trí công bằng không chút phân biệt. Được cha trực tiếp dạy dỗ một cách chu đáo lại vốn có tư chất thông minh Nguyễn Bá Lân tiến bộ rất nhanh. Năm 18 tuổi tức là chỉ ba năm sau khi học với cha ông đã đỗ đầu kỳ thi Hương để hai năm sau lại đỗ kỳ thi Hội rồi kỳ thi Đình đỗ đệ tam giáp đồng Tiến sĩ xuất thân năm Tân Hợi 1731 vào lúc ông 31 tuổi cái tuổi tam thập nhi lập đã chín chắn để hành động. Nguyễn Bá Lân bước vào đường làm quan cũng khá đặc biệt. Đỗ Tiến sĩ chỉ một thời gian sau ông đã được cử làm Giám khảo kỳ thi Hội. Để rồi sau đó do có nhiều công lao chiến tích lại là người cẩn thận siêng năng thanh liêm ngay thẳng .
