Phần II-IV trình bày về Các cây thuốc và vị thuốc chữa lỵ. Bài giảng Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam do Giáo sư Tiến sĩ Đỗ Tấn Lợi chủ biên. Nhà xuất bản Y học năm 2004. Tài liệu dành cho sinh viên ngành Y, chuyên ngành Y học cổ truyền tham khảo học tập mở mang kiến thức. | IV. CÁC CÂY THUỐC VÀ VỊ THUỐC CHỮA LỴ A. CHỮA LỴ AMÍP CÂY SẨU ĐÂU RỪNG 1 f Còn gọi là cây sầu đâu cứt chuột hạt khổ sâm khổ luyện tử nha đảm tử chù mền san đực Sầm Sơn cứt cò Vĩnh Linh bạt bỉnh Nghệ An . Tên khoa học Brucea javanica L. Merr. Brucea sumatrana Roxb. . Thuộc họ Thanh thất Simaroubaceae. Cây sầu đâu rừng cho vị nha đảm tử Fructus Bruceae hay Brucea hoặc Semen Bruceae còn gọi là khổ luyện tử hay khổ sâm hay quả xoan đâu rừng là quả khô của cây sầu đâu rừng. Chớ nhầm quả này với quà xoan Melia azedarach L. thuộc họ Xoan Meliaceae người ta lấy gỗ làm nhà vỏ rễ để trị giun người ta cũng gọi quả xoan là khổ luyện tử xem cây xoan ở mục các vị thuổc chữa giun sán . A. Mò tả cày Cây sầu đâu rừng nhỏ chỉ cao độ 1 60 đến 2 5m là cùng thân yếu không thành gỗ và không to như cây xoan làm nhà. Lá xè lông chim không đều 4-6 đôi lá chét. Hoa nhỏ khác gốc mọc thành chùm xim Hình 124 Hm 9 3 . B. Phàn bố thu hái và chế biến Cây sầu đàu rừng mọc hoang ở nhiều nơi trong nước ta Hải Phòng Đồ Sơn Thanh Hóa Nghệ An Hà Tĩnh Quảng Bình Quảng Trị Thừa Thiên đâu cũng có. Chưa được tổ chức trồng. Nhưng ngay với nguồn mọc hoang dại hiện nay mỗi năm tổ chức tốt ta cũng có thể thu mua được 3-5 tấn. Quả chín hái về phơi hay sấy khô. Loại bỏ tạp chất. Không phải chế biến gì khác. Quả khô bảo quản hàng 10 năm gần như không hỏng và không giảm tác dụng. Mùa thu hái Hình 24. Sáu đâu rừng - Brucea javanica Tháng 8 đến tháng 12. c. Thành phần hóa học Trong quả nha đảm tử có 23 dẩu hoặc 50 nếu chỉ tính đối với nhân . Dầu lỏng màu ơắng. Ngoài ra còn một glucozit gọi là kosamin chất tanin chất men có thể là men thủy phân amydalin chất quassin và một chất saponin. Chất kosamin có tác dụng diệt trùng rất rõ rệt. Liều nhỏ gây nôn diệt giun sán liều cao thì độc làm tim đập chậm nôn ra mật và máu đi ỉa lỏng và có thề chết được. Máu người bị ngô độc đen khống đông được hồng cầu phồng lên vón lại ống tiêu hóa và màng não bị viêm. 179 OH Brusatữla Bruxein Theo Judith Polansky và cộng sự 1967 Theo Keng
