Phần II-X trình bày về Các cây thuốc và vị thuốc chữa đi lỏng - đau bụng. Bài giảng Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam do Giáo sư Tiến sĩ Đỗ Tấn Lợi chủ biên. Nhà xuất bản Y học năm 2004. Tài liệu dành cho sinh viên ngành Y, chuyên ngành Y học cổ truyền tham khảo học tập mở mang kiến thức. | X. CÁC CÂY THUỐC VÀ VỊ THUỐC CHỬA ĐI LỎNG - ĐAU BỤNG KHA TỬ Hí Còn gọi là cây chiều liêu myrobolan de commerce . Tên khoa học Terminaba chebuia Retz. Terminaba reticulata Roth. Myrobalanus chebula Gaertn. . Thuộc họ Bàng Combretaceae. Kha tử Fructus Terminaliae là quả chín sấy hay phơi khô của cây chiều liêu hay kha tử. A. Mô tả cây Chiều hêu là một cây to cao chừng 15-20m có vỏ màu đen nhạt trên có những vạch nứt dọc. Lá mọc đối cuống rất ngắn hình trứng phía cuống tròn hơi thon đầu nhọn dài chừng 15-20cm rộng 7-15cm dai hơi có lông mểm trên cả haii mặt sau thì nhẵn ờ đẩu cuống có hai tuyến nhò hình mắt cua. Hoa mọc thành bông nhỏ màu trắng 1-ỡng tính mùi thơm mọc ờ dầu cành hay ờ kẽ lá cuống ngắn trên có phù lông màu vàng nhạt . Quả hình trứng thon dài 3 4cm rộng 22-25mm hai đầu tù không có dìa có 5 cạnh dọc màu nâu vàng nhạt thịt đen nhạt khô cứng và chắc. Hạch cúng hơi hình 5 cạnh dày chừng 10-15mm 1 hạt lá mầm cuốn Hình 328 Hm 32 1 . Có một loại chiểu liêu xanh Tenrùnalia citrina Roxb. hay Myrobaỉanus citrina Gaertn. có lá dài hơn nhẵn kể cả khi còn non quả thuôn và nhỏ hơn nhân mỏng hơn hạt hẹp hơn. Chiểu liêu xanh mọc ở Biên Hòa. B Phán bố thu hái và chế biêh Cây kha tử hay chiều liêu chỉ mới thấy mọc ờ niềm Nam Cãmpuchia còn gọi là Sramar Lào Hình 328. Kha từ - Terminaba chebula Độ Miếh Điện và Thái Lan. Tr-ớc đây Trung Quốc cũng nhập của Ân Độ hiện nay có thể tự túc. Trồng ờ Vân Nam Quảng Đông Quảng Tây. Vào tháng 9-10-11 quả chín hái vế phơi khô là đ-ợc. c. Thành phần hóa học Trong kha tủ có tới 20-40 tanin bao gồm axit elagic axit galic và axit luteolic. L-ợng tanin có khi lên tới 51 3 nếu quà thật khổ. Ngoài ra còn có axit chebulinic C41HJ4O 7 vói tỷ 427 lệ 3-4 . Thủy phân axit chebulinic sẽ cho một phân tử glucoza 3 phân tử axit galic và một phân tử axit có công thức C 4H12O t. Trong nhân còn có 36 7 dầu vàng nhạt trong nửa khô. OH OH Axit elagic D. Công dụng và liều dùng Kha tử là một vị thuốc chuyên dùng chũa đi ỉa lỏng lâu ngày chữa lỵ kinh niên còn
