Phần II-XI trình bày về Các cây thuốc và vị thuốc chữa nhuận tràng và tẩy. Bài giảng Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam do Giáo sư Tiến sĩ Đỗ Tấn Lợi chủ biên. Nhà xuất bản Y học năm 2004. Tài liệu dành cho sinh viên ngành Y, chuyên ngành Y học cổ truyền tham khảo học tập mở mang kiến thức. | XI. CÁC CÂY THUỐC VÀ VỊ THUỐC NHUẬN TRÀNG VÀ TAY KHIÊN NGƯU Ặ 4- Còn gọi là hắc sửu bạch sửu bìm bìm biếc kalađana An Độ . Tên khoa học Ipomoea hederacea Jacq Pharbitís hederacea Choisy . Thuộc họ Bìm bìm Convolvuỉaceae. Khiên ngưu tử Pharbìtis hay Semen Pharbitidis là hạt phơi khô của cây khiên ngưu hay bìm bìm biếc. Cây khiên ngưu còn cho ta vị thuốc nhựa khiên ngưu Resina Pharbitidis . Khiên là dắt ngưu là trâu là vì có người dùng vị thuốc này khỏi bệnh dắt trâu đến tạ ơn người mách thuốc. Hắc sửu là chỉ hạt màu đen bạch sửu là hạt màu ưắng. A. Mô tà cây Khiên ngưu là một loại dây leo cuốn thân mảnh có điểm những lông hình sao. Lá hình tim xè 3 thuỳ nhẵn và xanh ở mặt trên xanh nhạt và có lông ờ mặt dưới dài 14cm rộng 12cm cuống dài 5-9cm gầy nhẩn. Hoa màu hồng tím hay lam nhạt lớn mọc thành xim 1 đến 3 hoa ở kẽ lá. Quả nang hình cầu nhẵn đường kính 8mm có 3 ngân. Hạt 2-4 hình 3 cạnh lưng khum hai bên dẹt nhẵn nhưng ở tể hơi có lông màu đen hay trắng tuỳ theo loài dài 5-8mm rộng 3-5mm. 100 hạt chỉ nặng chừng 4 5g Hình 343 . B. Phân bố thu hái và chê biến Mọc hoang ở nhiều tỉnh nước ta. Còn mọc ờ Ân Độ Inđônêxia Thái Lan Nhật Bản Philipin Trung Quốc. Vào các tháng 7-10 quả chín người ta hái về đập lấy hạt phơi khô là được. Hình 343. Khiển ngưu - Ipomoea hederacea c. Thành phần hoá học Trong khiên ngưu có chừng 2 chất glucozit gọi là phacbitin có tác dụng tẩy ngoài ra còn chừng 11 chất béo và 2 sắc tố cũng là glucozit. Phacbitin được cấu tạo bởi các chất sau đây 444 Axit phacbitic C2XH68O í bản thân cung là một glucozit axit tiglic metyl etylaxetic và axit nilic. Axit phacbitic cấu tạo bcri axit ipurolic glucoza và ramnoza. Ta có thể biểu thị phacbitin một cách giản đơn như sau bóp cùa ruột. Theo Ngô Vân Thuỳ 1948 Trung Hoa y học tạp chí 34 435 hắc sửu và bạch sửu còn có tác dụng trừ diệt giun trong thí nghiệm nhưng chưa rõ tác dụng diệt giun của nó trong cơ thể động vật như thê nào. C13H25 OHh ì 1 COOH glucoza 4 ramnoza axil ipurolic J - - J phacbítin - axit .
