Mặc dù khẳng định quá trình lịch sử tự nhiên của các hình thái kinh tế - xã hội là tiến trình bị quy định bởi các quy luật khách quan, nhưng Mác cũng luôn luôn cho rằng, con người “có thể rút ngắn và làm dịu bớt những cơn đau đẻ”. | .Thứ hai,lực lượng sản xuất (LLSX),quan hệ sản xuất (QHSX).Bất kì một quá trình sản xuất nào cũng cần có các nhân tố thuộc về người lao động (như năng lực ,kĩ năng,tri người lao động) cùng các tư liệu sản xuất nhất định (như người lao động,công cụ lao động,các tư liệu phụ trợ của quá trình sản xuất ).Toàn bộ các nhân tố đó tạo thành lực lượng sản xuất của các quá trình sản vậy LLSX là toàn bộ các nhân tố vật chất,kỹ thuật của quá trình sản xuất,chúng tồn tại trong mối quan hệ biện chứng với nhau tạo ra sức sản xuất,tức tạo ra năng lực thực tiễn làm biến đổi các đối tượng vật chất của giới tự nhiên,, theo nhu cầu nhát định của con người và xã vậy LLSX là những nhân tố có tính sáng tạo và tính sáng tạo đó có tính lich các nhân tố tạo thánh LLSX nhân tố người lao động là nhân tố giữ vai trò quyết vì suy cho cùng thì tư liệu sản xuất chỉ là sản phẩm lao động do con người tạo ra thôi,đồng thới giá trị của các tư liệu sản xuất đó phụ thuộc vào thực tế sáng tạo của người lao động,song trong tư liệu sản xuất thì công cụ lao động là nhân tố phản ánh rõ nhất trình độ phát triển của lực lượng lao động và thể hiện trình độ của con người trong việc chinh phục tự nhưng chỉ có lực lượng sản xuất thì không thể tạo ra quá trình sản xuất được mà cần phải có các mối quan hệ sản hệ sản xuất là mối quan hệ giữa người với người trong quá trình sản hệ sản xuất (QHSX).QHSX bao gồm :quan hệ sỡ hữu với tư liệu sản xuất,quan hệ trong tổ chức –quản lý quà trình sản mối QHSX này tồn tại trong mối quan hệ thống nhất và chi phối,tác động lẫn nhau trên cơ sở quyết định của quan hệ sở hữu về tư liệu sản LLSX và QHSX có mối quan hệ biện chứng với nhau nó thống nhất với nhau trong đó LLSX quyết định QHSX,và QHSX tác động trở lại LLSX,mối quan hệ này tuân theo mối quan hệ khách quan,QHSX phải phụ thuộc vào thực trạng của LLSX trong mỗi giai đoạn lịch sử phát triển,mối quan hệ này có sự thống nhất và mâu thuẩn cho nhau.
