Đô đốc Bùi Thị Xuân Nếu có một nữ tướng như ta nữa thì cửa Nhật Lệ(1) không để lạnh. Nhà ngươi khó mà đặt chân được tới đất Bắc hà Triều vua Quang Trung có vài nữ tướng, trong số đó nổi bật hơn cả là Đô đốc Bùi Thị Xuân. sử: Bùi Thị Xuân (裴氏春;?- 1802) Quê ở làng Xuân Hòa, xã Bình Phú huyện Bình Khê, nay là huyện Tây Sơn, tỉnh Bình rõ tên cha mẹ, chỉ biết bà là cháu thái sư Bùi Đắc Tuyên. Bà là người phụ nữ xinh đẹp, nhờ sớm học võ. | Đô đồc Bùi Thị Xuân Nếu có một nữ tướng như ta nữa thì cửa Nhật Lệ 1 không để lạnh. Nhà ngươi khó mà đặt chân được tới đất Bắc hà. Triều vua Quang Trung có vài nữ tướng trong sồ đó nổi bật hơn cả là Đô đồc Bùi Thị Xuân. sử Bùi Thị Xuân S W - 1802 Quê ở làng Xuân Hòa xã Bình Phú huyện Bình Khê nay là huyện Tây Sơn tỉnh Bình rõ tên cha mẹ chỉ biết bà là cháu thái sư Bùi Đắc Tuyên. Bà là người phụ nữ xinh đẹp nhờ sớm học võ với đô thồng Ngô Mạnh nên bà rất giỏi võ nghệ nhất là môn song kiếm. Chuyện kể rằng trên đường đến Tây Sơn tụ nghĩa Trần Quang Diệu 1 đã đánh nhau với một con hổ lớn hung dữ. Nhân đi qua đấy bà Xuân đã rút kiếm xông vào cứu trợ. Quang Diệu bị hổ vồ trọng thương nên phải theo bà về nhà chữa trị. Sau hai người thành gia thất rồi cùng nhau về tòng quân dưới ngọn cờ Tây Sơn ở chiến khu Phú vào tài nghệ về chiến thuật binh bị cộng với lòng dũng cảm vợ chồng bà nhanh chóng trở thành những tướng lĩnh trụ cột góp công lớn trong công cuộc đánh đuổi quân Mãn Thanh vào đầu xuân Kỷ dậu 1789 và so tranh quyết liệt với quân Nguyễn Ánh hơn 10 năm . Người ta còn kể khi đến với Nguyễn Huệ người con gái trẻ đẹp làng Xuân Hòa này không chỉ tòng quân một mình mà còn dẫn theo một đội nữ binh do mình đào tạo và một đoàn voi rừng đã được bà rèn luyện thuần khi gia nhập quân Tây Sơn bà đã tự phong là Tây Sơn nữ tướng . Sau này bà được hội kiến với Nguyễn Huệ Huệ cũng thừa nhận bà rất xứng đáng với danh xưng đó và vương còn ban tặng thêm bốn chữ Cân quắc anh hùng . Giữa lúc Tây Sơn đang rất thành công với các hoạt động chính trị quân sự ngoại giao và phát triển kinh tế thì đột ngột vào ngày 29 7 1792 Quang Trung Nguyễn Huệ mất để lại nhiều thương tiếc. Cũng từ đây triều đại Tây Sơn bắt đầu suy yếu do vua Cảnh Thịnh Quang Toản còn nhỏ bất tài nên đã không giữ được việc triều chính bị họ ngoại chuyên quyền dẫn đầu số đó là cậu họ Thái sư Bùi Đắc Tuyên làm cho các đại thần kết bè phái quay sang giết hại lẫn nhau dẫn đến nội bộ lục đục triều
