Những thuyết bênh vực và công kích sự ganh đua Thấy người khác có đức gì mà ta không có, ta muốn bắt chước ngay để theo kịp hay hơn họ. Như vậy là có lòng ganh đua. Lòng này do lòng tự ái và lòng đồng cảm mà ra. Chưa có tình cảm nào được bênh vực và cũng bị công kích kịch liệt bằng tình cảm đó. Trong phái bênh vực, ta thấy có dân Hy Lạp xưa. Cái gì họ cũng đem ra để thi : thể dục, nghệ thuật, thơ . Nhờ có lòng ham. | CHƯƠNG XX LÒNG GANH ĐUA I I. Những thuyết bênh vực và công kích sự ganh đua Thấy người khác có đức gì mà ta không có ta muốn bắt chước ngay để theo kịp hay hơn họ. Như vậy là có lòng ganh đua. Lòng này do lòng tự ái và lòng đồng cảm mà ra. Chưa có tình cảm nào được bênh vực và cũng bị công kích kịch liệt bằng tình cảm đó. Trong phái bênh vực ta thấy có dân Hy Lạp xưa. Cái gì họ cũng đem ra để thi thể dục nghệ thuật thơ . Nhờ có lòng ham muốn giật giải nhất của họ mà thế giới mới có những tác phẩm bất hủ của Eschyle Sophocle Euripide. Dân La Mã cũng vậy. Ciceron nói rằng Danh vọng nuôi nghệ thuật . Quintilien nói thêm Lòng ganh đua làm người ta hăng hái học hơn là những lời cổ vũ của thầy sự giám thị của các giáo sư và lời ước vọng của cha mẹ . Những người ở gần ta như Rabelais Bossuet Locke Rollin cũng đều có một giọng như vậy và ngay bây giờ người ta cũng chẳng mở những kỳ đấu xảo lập những giải thưởng văn chương những phần thưởng cho học trò để khuyến khích các nước các tỉnh hay cá nhân đó ư Trong phái công kích ta thấy các nhà giáo dục Port Royal. Họ cho lòng ganh đua chỉ làm cho ta khoe khoang kiêu ngạo không nâng cao được tâm hồn ta mà làm sai đường của nó đi. Rousseau cũng nghiêm khắc như vậy chỉ cho có mỗi một sự ganh đua là có ích sự ganh đua với mình. Ông không muốn cho học trò ông tự so sánh với đứa khác và chỉ cho nó tự so sánh với nó thôi để biết mỗi năm nó tiến hơn năm trước được bao nhiêu. Chẳng thà học còn hơn là vì khoe khoang vì ganh đua mà học . Bernardin de Saint Pierre lại muốn bỏ hẳn sự ganh đua đi cả lòng tự ganh với mình nữa. Ông kết tội sự ganh đua cho nó là một sự kích thích không tự nhiên vì tính trẻ vốn thiện nếu chúng không thích học thích làm là tại phương pháp dạy dỗ của ta sai chứ không phải tự chúng. Không những sự kích thích đó không tự nhiên mà có nguy hiểm nữa vì nó làm cho ta không theo bổn phận mà theo sự mãn ý ích kỷ không yêu sự gắng sức mà yêu sự thành công vì nó làm cho kẻ thắng hóa khoe khoang kiêu ngạo người thua sinh giận
