Đồng cảm là nguồn gốc của nhiều hành vi và tình cảm . Trong tất cả những xu hướng đoàn thể và những xu hướng hoặc trực tiếp hoặc gián tiếp do những xu hướng đó ra ,ta thấy có một cảm tình chung là đồng cảm . Đồng cảm là một khuynh hướng tự nhiên nó làm cho ta tự thế ta vào đồng bào của ta ,vào các sinh vật khác có cảm tình, để vui cái vui, khổ cái khổ của các người, các vật. Có khi đồng hoá đến nỗi ta gần mất cả cái. | CHƯƠNG XVIII ĐỒNG CẢM I. Đồng cảm là nguồn gốc của nhiều hành vi và tình cảm . Trong tất cả những xu hướng đoàn thể và những xu hướng hoặc trực tiếp hoặc gián tiếp do những xu hướng đó ra ta thấy có một cảm tình chung là đồng cảm . Đồng cảm là một khuynh hướng tự nhiên nó làm cho ta tự thế ta vào đồng bào của ta vào các sinh vật khác có cảm tình để vui cái vui khổ cái khổ của các người các vật. Có khi đồng hoá đến nỗi ta gần mất cả cái tự ngã ý thức của ta đi nữa. Ta như người đóng trò trong một lúc quên mất ta đi mà sống đời của vai mà ta đóng và cảm thấy thực những cảm tình mà ta diễn hoặc như một bà mẹ ngồi ở đầu giường đứa con ốm bất giác làm lại những cử động đau đớn của con và hấp hối với nó . Bà De Sévigné bảo con Khi con ho mẹ cũng thấy đau ngực . Bảo câu đó chỉ là một lời bóng bẩy thôi tức là không biết lòng người . Tuy đồng cảm làm cho ta chia cái vui lẫn cái khổ của người khác nhưng thường thì đau khổ vẫn làm cho ta dễ cảm hơn là vui. Ta có yêu người nào lắm thì khi thấy người đó sướng ta mới sướng còn thấy một người đau khổ thì bất kỳ một người thân hay sơ ta cũng thấy khó chịu trong lòng. Nhưng khi sự đồng cảm mạnh thì không những ta chia vui khổ với người khác mà còn muốn kéo dài cái vui và tránh cái khổ cho người đó nữa. Vậy đồng cảm là nguồn gốc của nhiều hành vi và tình cảm. Nếu nó làm tăng nỗi đau khổ của ta thì nhiều khi nó cũng giúp ta được sung sướng. Nó lại kích thích ta chống đỡ ta trong khi làm việc và những lúc khó khăn. Khi ta biết ở chung quanh ta có nhiều người yêu ta sẵn lòng giúp đỡ ta thấy những trái tim cùng đập một nhịp với trái tim của ta thì ta chẳng thấy những năng lực của ta tăng lên gấp trăm đó ư Sau cùng đồng cảm sinh ra nhiều công đức rất cao như lòng tốt lòng hào hiệp lòng nhân từ nó làm cho ta như tự quên ta để kết hợp với những sinh vật khác một cách mật thiết. Nó làm cho ta yêu đời . Có nó ở trong lòng thì ta mới có thể nói câu này với Térence được Tôi là người và không có cái gì liên lạc với loài người mà lạ với tôi cả .
