Hồi tôi hai mươi tuổi nghĩa là vào cái tuổi tinh thần quá dễ chịu ảnh hưởng ở ngoài, không thể có một phán đoán độc lập được, tôi khổ sở lắm vì không tìm được một chân lí nào tuyệt đối, bất di bất dịch trong số bao nhiêu chân lí tôi được biết. Đọc một cuốn sách chống chiến tranh ư? Tôi thành ngay một thanh niên chuộng hòa bình. Rồi đọc một cuốn khác trình bày sự cần thiết của chiến tranh thì chủ trương hòa bình của tôi lung lay liền. Hoặc sau khi tin. | Có thể sống trong sự mâu thuẫn được không Hồi tôi hai mươi tuổi nghĩa là vào cái tuổi tinh thần quá dễ chịu ảnh hưởng ở ngoài không thể có một phán đoán độc lập được tôi khổ sở lắm vì không tìm được một chân lí nào tuyệt đối bất di bất dịch trong số bao nhiêu chân lí tôi được biết. Đọc một cuốn sách chống chiến tranh ư Tôi thành ngay một thanh niên chuộng hòa bình. Rồi đọc một cuốn khác trình bày sự cần thiết của chiến tranh thì chủ trương hòa bình của tôi lung lay liền. Hoặc sau khi tin tưởng rằng con người thời nay phải xông vào mọi vấn đề nóng hổi của thời đại rồi đọc một cuốn sách về các nhà ẩn sĩ Nga thì tôi lại tin chắc rằng chỉ có cuộc đời trầm tư là đáng sống. Tuổi thanh xuân đòi vấn đề gì cũng phải giải đáp minh bạch. Có hay không trắng hay đen thế thôi. Thanh niên chỉ muốn hoặc sùng bái hoặc bài xích. Không muốn những màu phơn phớt những câu Không những vậy. mà còn. . Nghĩa là họ không muốn sống trong sự mâu thuẫn. Sự đòi hỏi của tuổi xuân đó còn lại ít nhiều trong suốt đời ta. Như vậy không những tự nhiên mà còn cần thiết và hữu ích nữa. Bây giờ chúng ta tự hỏi câu này loài người phải là một sinh vật cao cả vạn vật chí linh không hay chỉ là một sinh vật tội nghiệp yếu đuối đầy những khuyết điểm Sao bạn đáp sao . Có lẽ bạn sẽ bảo rằng người cũng có nhiều hạng có người cao cả có người đê tiện. Nhưng như vậy đâu phải là trả lời tôi. Tôi hỏi bạn loài người cao cả hay đê tiện đâu có hỏi người này ra sao người nọ ra sao tôi hỏi là hỏi loài người kia mà. Và đây tôi xin đáp loài người vừa cao cả vừa đê tiện. Chúng ta thử tự xét mình chúng ta có thể có những hành vi anh dũng mà cũng có thể mắc những tội nặng có thể anh hùng mà cũng có thể đê tiện có thể cư xử như những vị thánh hoặc như bọn tiêu tư sản hẹp hòi có thể minh triết mà cũng có thể điên khùng. Nhiều khi chúng ta không tự biết mình ra sao cho tới một ngày bỗng nhiên có sự phát giác tàn nhẫn và ta mới nhận ra chân diện mục của mình. Vậy để trả lời câu hỏi con người đáng khen hay đáng khinh tôi xin đáp .
