Nhà Nguyễn - lịch sử thăng trầm của một dòng họ Kỳ 6: “Kinh đô kháng chiến” Hơn 300 năm sau, khi Ái Tử hay Trà Bát không còn là thủ phủ như buổi đầu khởi nghiệp, nhưng hậu duệ của Nguyễn Hoàng - vua Hàm Nghi, một vị vua yêu nước của vương triều Nguyễn, đã về Quảng Trị lập “kinh đô kháng chiến” chống Pháp. Đó chính là thành Tân Sở ở Cam Lộ. Dài theo đường thiên di của lịch sử, của dân tộc, nhiều chứng tích đã bị phôi pha, quên lãng rồi tan vào cát bụi | Nhà Nguyên - lịch sử thăng trâm của một dòng họ Kỳ 6 Kinh đô kháng chiến Hơn 300 năm sau khi Ái Tử hay Trà Bát không còn là thủ phủ như buổi đầu khởi nghiệp nhưng hậu duệ của Nguyễn Hoàng - vua Hàm Nghi một vị vua yêu nước của vương triều Nguyễn đã về Quảng Trị lập kinh đô kháng chiến chống Pháp. Đó chính là thành Tân Sở ở Cam Lộ. Dài theo đường thiên di của lịch sử của dân tộc nhiều chứng tích đã bị phôi pha quên lãng rồi tan vào cát bụi. Và Tân Sở cũng không ngoài số phận đó. Kinh thành dự bị kinh đô kháng chiến Từ huyện lỵ Cam Lộ nằm ở km 12 trên quốc lộ 9 từ Đông Hà đi Lao Bảo rẽ về phía hướng nam theo đường vào Cùa chừng 7km sẽ gặp một bình nguyên đất badan màu mỡ được vây bọc những đồi núi bát úp khá kín đáo và hiểm yếu. Đó là thành Tân Sở. Sau khi Pháp nổ súng tấn công xâm lược nước ta triều đình nhà Nguyễn từng bước nhượng bộ chủ hòa tuy nhiên trong triều đình vẫn nổi lên phái chủ chiến do thượng thư bộ binh Tôn Thất Thuyết và phụ chính đại thần Nguyễn Văn Tường đứng đầu. Kinh thành ngày càng bị uy hiếp từ năm 1883 Tôn Thất Thuyết và Nguyễn Văn Tường đã chủ trương xây dựng một kinh đô dự phòng để di đô khi Huế lâm nguy. Và vùng Cùa với Tân Sở là trung tâm được chọn. Khi người Pháp đánh chiếm cửa Thuận An tháng 8-1883 thì Tân Sở được đẩy nhanh tốc độ xây dựng. Một kinh đô kháng chiến được xây bằng tre gạch gỗ đá. của nhân dân Quảng Trị đóng góp. Đến đầu năm 1885 thì Tân Sở hoàn thành. Một trong những tư liệu đầu tiên tìm hiểu về căn cứ Tân Sở này là của giáo sĩ từng đến truyền giáo ở xứ đạo Phước Tuyền Cam Lộ đăng trên tập san Đô Thành Hiếu Cổ - Le camp de Tan So với những miêu tả chi tiết kèm theo bản đồ thành Tân Sở. Tân Sở được xây với mục đích làm căn cứ kháng chiến nên thành có diện tích rộng gần bằng kinh thành Huế. Với chiều dài 548m rộng 418m ngoài thành có hàng rào cọc nhọn và hào sâu bao bọc tiếp là thành đắp bằng đất nện mở bốn cửa tiền - hậu - tả - hữu theo hướng tương ứng nam - bắc - đông - tây tiếp theo là tre gai được trồng .
