HƯỞNG THỤ VĂN HOÁ 1. GIÁM THỨC Mục đích của giáo dục và văn hóa chỉ là để phát triển khả năng giám thức và luyện tập nên những hành vi tốt. Con người có văn hóa hay có giáo dục không nhất thiết là phải có học thức rộng, nhưng phải biết yêu những cái đáng yêu, ghét những cái đáng ghét. Biết cái gì đáng yêu, cái gì đáng ghét là có giám thức (goût). Không gì bực mình bằng gặp một người đầu óc đầy những niên đại và tên nhân vật lịch sử, biết rõ những việc bên. | HƯỞNG THỤ VĂN HOÁ 1. GIÁM THỨC Mục đích của giáo dục và văn hóa chỉ là để phát triển khả năng giám thức và luyện tập nên những hành vi tốt. Con người có văn hóa hay có giáo dục không nhất thiết là phải có học thức rộng nhưng phải biết yêu những cái đáng yêu ghét những cái đáng ghét. Biết cái gì đáng yêu cái gì đáng ghét là có giám thức gout . Không gì bực mình bằng gặp một người đầu óc đầy những niên đại và tên nhân vật lịch sử biết rõ những việc bên Nga bên Tiệp Khắc mà kiến giải hoặc thái độ thì hoàn toàn lầm lẫn. Tôi đã gặp những con người như vậy và tôi thấy về vấn đề gì họ cũng đưa ra sự kiện này sự kiện khác mà kiến giải của họ thì thật là tệ hại. Học vấn của họ thật quảng bác nhưng họ thiếu giám thức không biết phán đoán. Học thức quảng bác là học thức nhồi vào sọ cho thật nhiều sự kiện còn sự giám thức sự biện biệt phải trái là vấn đề phán đoán về cái thiện cái mĩ. Khi phê bình một văn nhân người Trung Hoa thường phân biệt học vấn kiến thức với đức hạnh. Đối với các sử gia sự phân biệt như vậy cũng xác đáng một bộ sử có thể chứa đầy những tài liệu quí mà thiếu hẳn sự sâu sắc sự phán đoán chân chính khi luận về việc và người tác giả có thể không có chút kiến giải trác việt thâm thúy. Một tác giả như vậy ta gọi là thiếu nhãn thức. Tra cứu kĩ thu thập được nhiều tài liệu và chi tiết là việc rất dễ. Trong thời đại lịch sử nào cũng có vô số sự kiện cho ta thu thập nhưng biết biện biệt những sự kiện nào có ý nghĩa để lựa chọn là việc vô cùng khó khăn hơn và tùy ở kiến giải mỗi người. Cho nên người có giáo dục học vấn là người biết phân biệt thị phi yêu cái đáng yêu ghét cái đáng ghét. Biết phân biệt như vậy tức là có giám thức mà có giám thức thì có nhã hứng. Muốn có giám thức phải có một khả năng suy tư sâu sắc có tinh thần độc lập trong sự phán đoán phải cương quyết không để cho một hình thức nào phỉnh gạt ta một mê hoặc nào làm chóa mắt ta mà những phỉnh gạt đó đầy dẫy chung quanh ta nào là danh vọng nào là lợi lộc tới chính trị lòng ái quốc tôn giáo cũng dễ .
