Về hành chính và dân chính nơi người Đàng Trong Tôi sẽ nói vắn tắt đủ để hiểu biết một cách ngắn gọn. Bởi vì nếu tôi trình bày dài dòng quá thì tôi sẽ đi xa ý tôi đã định cho tôi trong bản tường trình này. Nói chung thì việc hành chính có cái gì giống như ở Nhật và ở Tàu. Thế nhưng, người Nhật trọng nhiều về võ thuật hơn về học thuật. Trái lại người Tàu trọng nhiều về học thuật và coi thường võ thuật. Người Đàng Trong không hoàn toàn xa người. | Xứ Đàng Trong năm 1621 - Phần 5 Chương 6 về hành chính và dân chính nơi người Đàng Trong Tôi sẽ nói vắn tắt đủ để hiểu biết một cách ngắn gọn. Bởi vì nếu tôi trình bày dài dòng quá thì tôi sẽ đi xa ý tôi đã định cho tôi trong bản tường trình này. Nói chung thì việc hành chính có cái gì giống như ở Nhật và ở Tàu. Thế nhưng người Nhật trọng nhiều về võ thuật hơn về học thuật. Trái lại người Tàu trọng nhiều về học thuật và coi thường võ thuật. Người Đàng Trong không hoàn toàn xa người Nhật và lại cũng gần người Tàu nghĩa là ở giữa và cũng theo tinh thần của dân tộc mình vừa trọng võ vừa chuộng văn tuỳ theo cơ hội. Do đó họ thưởng và đặt lên các chức vụ và cấp bậc trong nước khi thì là các tiến sĩ lúc thì là các tướng sĩ họ chỉ định và cắt đặt lúc thì người này khi thì người kia tuỳ theo nhu cầu. Xứ Đàng Trong có nhiều trường đại học1 trong đó các giảng viên và các cấp bậc được cất nhắc lên theo lối khoa cử cũng như ở Tàu. Họ cũng dạy các khoa dùng những sách và tác giả như nhau như Khổng Tử theo kiểu nói của người Bồ. Ông là một tác giả uyên thâm với giáo thuyết sâu sắc và có uy tín nơi họ cũng như nơi chúng ta chúng ta có Aristote2. Và thực ra ông kỳ cựu hơn. Sách của ông chứa đầy lý lẽ bác học nhiều chuyện lạ nhiều châm ngôn sâu sắc nhiều tục ngữ và nhiều sự tương tự tất cả đều bàn về thuần phong mỹ tục như chúng ta có Seneca Caton và Ciceron 3. Phải mất nhiều năm học mới có thể đọc được các câu các chữ và các hình để viết. Cuốn sách họ chuộng hơn cả và họ quý trọng hơn cả là cuốn bàn về triết học luân lý gồm có đạo đức học kinh tế học và chính trị học. Thật là thích thú khi thấy và nghe họ học trong lớp họ đọc và lớn tiếng xướng bài như thể ca hát. Họ phải làm thế để cho quen và tập cho mỗi lời một cung giọng riêng của nó vì có rất nhiều mỗi lời chỉ nhiều việc tất cả đều khác nhau. Vì thế để đàm thoại với họ thì cần phải biết những lý thuyết về âm nhạc và phép đối âm. Tiếng nói thông thường thì khác với chữ viết họ dạy và họ đọc khi học và viết. Cũng như ở nơi .
