Ngày nay triết học, khoa học xã hội, khoa học nhân văn, khoa học tự nhiên đều cho rằng không gian, thời gian là hai biến số độc lập. Để xác định một đại lượng tự nhiên vĩ mô hoặc trạng thái của một hệ vĩ mô, người ta không phải chỉ biết địa điểm, thời điểm mà còn phải biết hàng chục, hàng trăm các thông số khác. Để xác định n phân tử khí đựng trong một bình kín, người ta phải biết 6 n thông số ( mỗi phân tử cần biết sáu thông số là: x,. | TRIẾT HỌC CỔ ĐIỂN VÀ HIỆN ĐẠI I. KHÔNG GIAN VÀ THỜI GIAN Ngày nay triết học khoa học xã hội khoa học nhân văn khoa học tự nhiên đều cho rằng không gian thời gian là hai biến số độc lập. Để xác định một đại lượng tự nhiên vĩ mô hoặc trạng thái của một hệ vĩ mô người ta không phải chỉ biết địa điểm thời điểm mà còn phải biết hàng chục hàng trăm các thông số khác. Để xác định n phân tử khí đựng trong một bình kín người ta phải biết 6 n thông số mỗi phân tử cần biết sáu thông số là x y z và vx vy vz . Một mét khối không khí ở điều kiện thường có khoảng 1025 phân tử. Muốn biết trạng thái không khí ở nơi ta đang ngồi ta cần có giá trị của 6. 1025 thông số khác nhau. Một con số quá lớn không thực tế vì không thể biết được và nếu có biết được cũng không thể sử dụng được. Người phương Đông xưa giải quyết vấn đề hơi khác. Cách giải quyết này vừa mang tính triết học vừa mang tính kinh nghiệm không hoàn toàn khẳng định và không lí giải triệt để. Kinh Dịch chia mặt đất thành tám phương vị lần lượt là Đông Đông - Nam Nam Tây - Nam Tây Tây - Bắc Bắc Đông - Bắc. Các phương vị này cũng đặc trưng cho bốn mùa Hướng Nam - Mùa hạ Hướng Bắc - Mùa đông Hướng Đông - Mùa xuân Hướng Tây - Mùa thu Nếu cho rằng không gian của mỗi sự vật là căn cứ chỉ ra s ự tồn tại của sự vật ấy là căn cứ để phân biệt sự vật ấy với sự vật khác và thời gian thường được biểu hiện bằng sự thay đổi vị trí của vật thì s ự thống nhất không thời gian trong Kinh Dịch không đơn thuần là một hình thức mô tả và đã thực sự lớn hơn kinh nghiệm. Triết học phương Đông quan niệm cái tôi là một một tiểu càn khôn và vũ trụ cũng là một một đại càn khôn . Tiểu càn khôn cùng tồn tại và thống nhất với đại càn khôn. Mỗi sinh vật mỗi vật thể cũng là một tiểu càn khôn. Trời đất với ta cùng sinh Vạn vật với ta là một Có cái tâm đồng nhất giữa nhân thể và vũ trụ giữa nhân thể với vạn vật . Cái tôi không thể là một nhân tố độc lập tự phát sinh tự phát triển và có khả năng cải tạo thế giới. Lão Tử nói Trời đất không có nhân Coi vạn vật .
