Hai ông Phan, hai nhà đại cách mạng cùng thời, cùng nổi danh, cùng nuôi ý chí phục quốc, đã sống mãi trong lòng dân tộc Việt Nam: Nhất Phan tử khứ, nhất Phan hoàn, ta tai tổ quốc Thiên cổ văn chương, thiên cổ tâm sự, thùy vi tiên sinh? (Một Phan đã mất, một Phan còn, thương thay tổ quốc Muôn thuở văn chương, muôn thuở tâm sự, ai là tiên sinh? Mai Đăng Đệ ) Trong cuộc đời hoạt động cứu nước, hai ông đã có nhiều cơ hội gặp nhau, ở quốc nội cũng như ở quốc ngoạị. | Phan Bôi Châu và Phan Chu Trinh Hai ông Phan hai nhà đại cách mạng cùng thời cùng nổi danh cùng nuôi ý chí phục quốc đã sống mãi trong lòng dân tộc Việt Nam Nhất Phan tử khứ nhất Phan hoàn ta tai tổ quốc Thiên cổ văn chương thiên cổ tâm sự thùy vi tiên sinh Một Phan đã mất một Phan còn thương thay tổ quốc Muôn thuở văn chương muôn thuở tâm sự ai là tiên sinh Mai Đăng Đệ Trong cuộc đời hoạt động cứu nước hai ông đã có nhiều cơ hội gặp nhau ở quốc nội cũng như ở quốc ngoạị Song vì chính kiến khác biệt hai ông chỉ là những kẻ đồng hành mà không là đồng chí . Phan Bội Châu chủ trương tôn quân và bạo động lập Duy Tân Hội tôn Kỳ Ngoại Hầu Cường Để làm minh chủ. Trong tập Tự Phán ông nêu tôn chỉ của Hội như sau Chuyên đánh đổ chính phủ Pháp khôi phục Việt Nam kiến thiết quân chủ lập hiến quốc . Phan Bội Châu còn đề xướng phong trào Đông Du vận động người trong nước xuất dương qua Trung Hoa Nhật Bản du học để thâu nhận kiến thức mới của nước ngoài về giúp nước nhà đồng thời mua vũ khí của Nhật để tiếp tay cho các cơ sở chống Pháp trong nước. Phan Chu Trinh chủ trương đường lối ôn hòa chú trọng việc giác ngộ quần chúng. Ông cho rằng ôn hòa thì tránh được cuộc đổ máu cho đồng bào khi dân khôn thì nước mạnh và ngoại bang tất bị loại trừ. Trong cuộc đối thoại với viên Thống Đốc Pháp thẩm vấn ông tại nhà tù Côn Đảo năm 1908 Phan Chu Trinh đã bày tỏ quan điểm bất đồng của ông và Phan Bội Châu Phan quân nhận hẳn rằng người Pháp không thiệt lòng khai hóa cho người Nam nên trước phải tìm cách đánh đổ chánh phủ Pháp mà muốn đánh đổ chánh phủ Pháp không nhờ cậy thế lực một nước mạnh ngoài thì tự người Nam không làm gì được. Hiện nay nước mạnh duy Nhật Bản là nước đồng văn đồng chủng nên cầu viện với Nhật Bản. Tôi bác cái thuyết trên của Sào Nam lấy lẽ rằng người nước Nam chui núp dưới chính thể chuyên chế trên ngàn năm chưa có tư cách quốc dân độc lập dầu có nhờ cậy sức nước ngoài thì chỉ diễn cái trò dịch chủ tái nô không có ích gì. Vả lại nước Pháp là một nước làm tiền đạo văn minh
