Vị nữ Trạng nguyên có một không hai của nước ta vốn tên là Nguyễn thị Du, song Vũ Phương Đề, người đầu tiên viết về bà, từ thế kỷ thứ XVIII, chỉ cho biết bà họ Nguyễn; Đại Nam Nhất Thống Chí và Trần Lê Sáng chép bà tên Nguyễn thị Duệ (1); Bùi Hạnh Cẩn đưa ra tên Nguyễn thị Niên (2); Đông Châu ngoài tên Nguyễn thị Du còn ghi thêm tên Nguyễn Ngọc Toàn (3). | Nguyên Thị Du Vị nữ Trạng nguyên có một không hai của nước ta vốn tên là Nguyễn thị Du song Vũ Phương Đề người đầu tiên viết về bà từ thế kỷ thứ XVIII chỉ cho biết bà họ Nguyễn Đại Nam Nhất Thống Chí và Trần Lê Sáng chép bà tên Nguyễn thị Duệ 1 Bùi Hạnh Cẩn đưa ra tên Nguyễn thị Niên 2 Đông Châu ngoài tên Nguyễn thị Du còn ghi thêm tên Nguyễn Ngọc Toàn 3 . I - Thân thế Nhất kính chiếu tam vương Bà sinh quán ở làng Kiệt Đặc huyện Chí Linh tỉnh Hải Dương Bùi Hạnh Cẩn chép bà người xứ Đông . Năm 10 tuổi Đồ Nam Nguyễn Trọng Thuật ghi là năm 20 tuổi bà theo cha tị nạn lên Cao Bằng lúc ấy tuy họ Trịnh đã đánh bại họ Mạc chiếm lại kinh đô nhưng lòng dân theo họ Mạc còn đông. Bà là người tuyệt sắc lại rất thông minh 10 tuổi đã biết làm văn bài. Ông thân bà tiếc tài con gái cho cải nam trang đi học. Năm 17 tuổi chúa Mạc mở khoa thi sĩ tử tham dự rất đông bà đỗ thủ khoa 4 còn chính thầy học của bà chỉ đỗ thứ hai. Có lẽ vì thiếu tài liệu không thấy Phan Huy Chú ghi chép những khoa thi cuối của nhà Mạc ở Cao Bằng nên không rõ đích xác bà đỗ năm nào. Khi dự yến đãi các tân khoa chúa Mạc thấy nhan sắc và phong cách của bà sinh lòng ngờ vực gạn hỏi và khám phá ra bà là gái giả trai bèn nạp cung phong làm Tinh Phi Sao Sa ngụ ý khen bà vừa xinh đẹp vừa sáng láng như một vì sao. Thời xưa phụ nữ không được phép đi thi thậm chí dự một buổi bình văn ở nhà Giám Quốc Tử Giám cũng không được Phạm Đình Hổ Vũ Trung Tuỳ Bút bà cải trang đi thi như thế là phạm tội khi quân nhưng chúa Mạc không những không trừng phạt mà còn nạp cung phong tước phi tỏ ra rất quý trọng tài sắc bà. Nhà Mạc mất bà vào rừng ẩn náu bị quân Trịnh bắt được. Bà chống gươm xuống đất nói Các ngươi bắt được ta thì phải đưa ta đến nộp chúa của các ngươi nếu vô lễ thì với lưỡi gươm này ta sẽ tự tử . Quân Trịnh bèn giải bà về nộp chúa Nghị Vương chúa rất sủng ái. Về già bà xuất gia đi tu ở chùa Vụ Nông hạt Gia Lâm lấy hiệu Diệu Huyền. Nghị Vương mất con là Dương Vương lên nối ngôi triệu bà ra giữ chức Lễ Sư dậy cung nhân nên
